ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ

Επί χιλιετίες ολόκληρες, οι άνθρωποι ατενίζουν τον νυχτερινό ουρανό και προσπαθώντας να βρουν απαντήσεις στα ερωτήματά τους, επινοούσαν φανταστικούς κόσμους. Όμως, σχετικά πρόσφατα, άλλαξαν τακτική υιοθετώντας την ορθολογική σκέψη και ακόμα πιο πρόσφατα με τη βοήθεια πανίσχυρων οργάνων παρατήρησης ανακαλύπτουν τον πραγματικό Κόσμο.

Η δίψα του ανθρώπου για την κατανόηση του Σύμπαντος είναι ίσως τόσο παλιά όσο και  η παρουσία του πάνω στη Γη. Η αστρονομία, γεννημένη από την ανικανοποίητη αυτή ανθρώπινη ανάγκη, πάσχιζε ανέκαθεν να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα που υπερέβαιναν τις εκάστοτε δυνατότητες της ανθρώπινης τεχνικής και διανόησης. Ιστορικά δείγματα αυτής της επίμονης προσπάθειας βρίσκουμε στις Γραφές, στους πανάρχαιους πολιτισμούς των Ίνκας και των Βαβυλωνίων, αλλά και στα κοσμολογικά μοντέλα των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων.
Έτσι η αστρονομία δικαίως χαρακτηρίζεται η αρχαιότερη των επιστημών, λαμβάνοντας πραγματική επιστημονική μορφή με τις θεωρίες των αρχαίων Ελλήνων αστρονόμων, του Ευδόξου, του Αρίσταρχου, του Αριστοτέλη, του Πτολεμαίου, του Ίππαρχου και τόσων άλλων.
Απλά και περιεκτικά παρατίθενται  τα σημαντικότερα βήματα και ανακαλύψεις που αφορούν την αστρονομία και μόνο από το 1800 π.Χ., μέχρι τη στιγμή που ο άνθρωπος έγινε επισκέπτης του Διαστήματος.
Είναι σίγουρο πως κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος, θαυμάζει αυτή την εξαίρετη δύναμη της επιστημονικής σκέψης, που οδήγησε το ανθρώπινο πνεύμα σ’ αυτές τις καταπληκτικές επιτυχίες στον τομέα της αστρονομίας.
Ας παρακολουθήσουμε λοιπόν με χρονολογική σειρά την εξέλιξη της. 


1800 π.Χ.
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ  ΚΑΙ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ
   Η έννοια των μαθηματικών είναι εξίσου παλαιά με τον άνθρωπο. Ακόμη και μερικά ζώα έχουν μια πρωτόγονη αίσθηση της αρίθμησης.
Είναι δύσκολο, οπωσδήποτε, να πιστέψουμε ότι οι πυραμίδες, παραδείγματος χάριν, θα μπορούσαν να χτιστούν χωρίς σημαντικές γεωμετρικές γνώσεις. Οι Σουμέριοι και οι Βαβυλώνιοι που τους διαδέχθηκαν  ήταν οι πρώτοι που σημείωσαν σημαντική πρόοδο στα μαθηματικά και στην αστρονομία. Έως το 1800 π.Χ. είχαν αναπτύξει ένα αριθμητικό σύστημα με βάση το 60, το οποίο ακολουθούμε ακόμη και σήμερα σε μερικές περιπτώσεις, αφού η ώρα έχει 60 λεπτά και το λεπτό 60 δευτερόλεπτα. Αλλά, γιατί το 60; Διότι διαιρείται ακριβώς από τους αριθμούς 2, 3, 4, 5, 6, 10, 12, 15 και 30, με αποτέλεσμα να μην χρειάζονται συχνά στους υπολογισμούς τα κλάσματα, με τα οποία οι αρχαίοι δυσκολεύονταν.
Εξάλλου, ο κύκλος χωρίζεται σε 360 μοίρες. Και πάλι, πρόκειται για έναν αριθμό με πολλούς διαιρέτες. Επίσης, ο Ήλιος χρειάζεται 365 μέρες για να εκτελέσει έναν πλήρη κύκλο στον ουρανό, πράγμα που σημαίνει ότι κινείται (σε σχέση με τους αστέρες) γύρω στη 1 μοίρα ημερησίως. Μπορεί αυτό το γεγονός να επηρέασε επίσης την επιλογή του 360.
Οι αστρονόμοι της Μεσοποταμίας ανακάλυψαν τελικά ότι, εκτός από τον Ήλιο και τη Σελήνη, υπάρχουν άλλοι πέντε λαμπροί αστέρες που αλλάζουν θέση σε σχέση με τους υπόλοιπους «απλανείς» (ακίνητους) αστέρες. Σε αυτούς τους κινούμενους αστέρες, που τους ονομάζουμε πλανήτες (περιπλανώμενους) δόθηκαν τα ονόματα θεών, ονόματα που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται έως σήμερα. Ονομάζουμε αυτούς τους πέντε πλανήτες Ερμή, Αφροδίτη, Άρη, Δία και Κρόνο. Η παρουσία επτά τέτοιων πλανητών (αν συμπεριλάβουμε τον Ήλιο και τη Σελήνη) οδήγησε στην υιοθέτηση της εβδομάδας των επτά ημερών, στην οποία κάθε πλανήτης «κυβερνά» από μία ημέρα. Έτσι, η εβδομάδα ως μονάδα χρόνου καθιερώθηκε από τους Βαβυλωνίους και υιοθετήθηκε πρώτα από τους Εβραίους, κατόπιν από τους χριστιανούς, και μέσω αυτών από όλο σχεδόν τον σύγχρονο Κόσμο.
Οι επτά πλανήτες ακολουθούν συγκεκριμένες τροχιές στον ουρανό, τροχιές που περνούν μέσα από ορισμένες ομάδες αστέρων• στις ομάδες αυτές οι Έλληνες έδωσαν το όνομα ζωδιακός κύκλος. Ο ζωδιακός κύκλος χωρίζεται σε δώδεκα αστερισμούς, έτσι που ο Ήλιος παραμένει σε κάθε αστερισμό επί έναν μήνα περίπου. Τελικά, οι Σουμέριοι και οι Βαβυλώνιοι κατόρθωσαν να υπολογίσουν με ορισμένη ακρίβεια τις τροχιές των πλανητών και ήταν σε θέση να προβλέψουν —σε γενικές γραμμές τουλάχιστον— πού θα βρίσκονται σε μελλοντικές χρονικές στιγμές. Το επίτευγμα αυτό αντιπροσωπεύει την αρχή της μαθηματικής αστρονομίας.
Αφού ο Ήλιος επηρεάζει βαθύτατα τη Γη, δημιουργώντας την ημέρα και τη νύχτα, και οι φάσεις της Σελήνης καθορίζουν τη διάρκεια του μήνα, ήταν φυσικό να θεωρηθεί ότι και οι άλλοι πλανήτες επηρεάζουν τον άνθρωπο. Προβλήθηκαν πολλοί ευφάνταστοι ισχυρισμοί σχετικά με την επίδραση του καθενός καθώς μεταβαλλόταν η θέση τους σε σχέση με τους αστέρες και τους άλλους πλανήτες, με αποτέλεσμα να εξελιχθεί ένα πολύπλοκο σύστημα “πρόβλεψης του μέλλοντος” με βάση τις θέσεις των πλανητών. Το σύστημα αυτό ονομάστηκε αστρολογία.
Η αστρολογία δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με την επιστήμη και την αστρονομία φυσικά, είναι καθαρή ανοησία και απάτη αφού χρησιμοποιείται από κάποιους επιτήδειους ακόμα και σήμερα με σκοπό την κερδοσκοπία, αλλά οι άνθρωποι επιθυμώντας διακαώς την ασφάλεια που θα τους προσέφερε η γνώση του μέλλοντος στρέφονται προς αυτήν. Έτσι, ακόμη και σήμερα, η αστρολογία  γίνεται πιστευτή από πολλούς ανθρώπους που είναι αμόρφωτοι, απλοϊκοί, ή απλά παραπληροφορημένοι.

134 π.Χ.
ΚΑΙΝΟΦΑΝΗΣ

Σύμφωνα με τον Πλίνιο, πρώτος ο Ίππαρχος το 134 π.Χ. παρατήρησε την αιφνιδιαστική εμφάνιση στον αστερισμό του Σκορπιού ενός μεταβλητού αστέρα, του τύπου, που σήμερα ονομάζουμε καινοφανή. Το παράξενο αυτό φαινόμενο τον προβλημάτισε τόσο πολύ, ώστε στάθηκε η αφορμή για να συντάξει το 125 π.Χ. τον πρώτο κατάλογο αστεριών στην ιστορία της Αστρονομίας. Το γεγονός της εμφάνισης του καινοφανούς επιβεβαιώνεται από τον Κινέζο αστρονόμο She Ke,  ο οποίος αναφέρει ότι τον Ιούνιο του 134 π.Χ. –σε αντίστοιχη βέβαια χριστιανική χρονολόγηση- εμφανίστηκε ένα «παράξενο άστρο» στην ουράνια περιοχή  Sieu Fang, που την οριοθετούσαν τα άστρα β, δ, και ρ του Σκορπιού, καθώς και κάποια άλλα αμυδρότερα άστρα.

 585 π.Χ.
ΕΚΛΕΙΨΕΙΣ
   Μελετώντας τις κινήσεις των πλανητών πάνω στον ζωδιακό κύκλο, οι Βαβυλώνιοι αστρονόμοι δεν μπορούσαν να μην προσέξουν ότι, μερικές φορές, οι κινήσεις αυτές έφερναν δύο πλανήτες πολύ κοντά τον ένα στον άλλο. Αυτό το φαινόμενο ήταν πολύ εντυπωσιακό στην περίπτωση του Ηλίου και της Σελήνης. Κατά διαστήματα, η Σελήνη περνούσε μπροστά από τον Ήλιο, κρύβοντας τον εν μέρει ή, μερικές φορές, ολόκληρο. Άλλοτε, ο Ήλιος βρισκόταν από την μία πλευρά της Γης και η Σελήνη αντιδιαμετρικά απέναντί του. Τότε η σκιά της Γης έπεφτε πάνω στην Σελήνη και την έκρυβε. Έτσι συνέβαινε  είτε μια ηλιακή έκλειψη είτε μια σεληνιακή έκλειψη. (Η λέξη έκλειψη, προέρχεται από το ελληνικό ρήμα εκλείπω που σημαίνει «χάνομαι», αφού, όταν συνέβαινε αυτό το φαινόμενο, είτε ο Ήλιος είτε η Σελήνη χανόταν από τον ουρανό).
Μια έκλειψη είναι ένα τρομακτικό θέαμα. Αυτοί που την έβλεπαν ίσως να νόμιζαν ότι ο Ήλιος ή η Σελήνη πεθαίνει, κάτι που θα είχε ανυπολόγιστες συνέπειες. Ακόμη και αν καταλάβαιναν ότι αυτό που παρατηρούν είναι μια προσωρινή απόκρυψη του Ηλίου ή της Σελήνης, ίσως να είχαν την αίσθηση ότι πρόκειται για έναν κακό οιωνό που τον στέλνουν οι Θεοί ως προειδοποίηση.
Αλλά, οι αρχαίοι αστρονόμοι, μελετώντας τις κινήσεις του Ηλίου και της Σελήνης, έμαθαν να προβλέπουν πότε θα συνέβαιναν οι εκλείψεις. Συνεπώς, τα φαινόμενα αυτά εμφανίζονταν πλέον ως αναπόφευκτα, με αποτέλεσμα να χάσουν τον απρόσμενο και δυσοίωνο χαρακτήρα τους. (Υπάρχει η άποψη ότι ακόμη και οι προϊστορικοί ουρανοσκόποι είχαν βρει τρόπο να προβλέπουν τις σεληνιακές εκλείψεις και ότι οι ογκόλιθοι που αποτελούν το μνημείο του Στόουνχεντζ  στην νοτιοδυτική Αγγλία είναι έτσι διατεταγμένοι ώστε να σχηματίζουν ένα είδος αστεροσκοπείου που επέτρεπε την πρόβλεψη τέτοιων φαινόμενων).
Ο Έλληνας φιλόσοφος Θαλής ο Μιλήσιος (624-546 π.Χ.) φαίνεται ότι είχε μάθει τις βαβυλωνιακές μεθόδους και είχε προβλέψει μια έκλειψη Ηλίου, η οποία γνωρίζουμε σήμερα (υπολογίζοντας προς τα πίσω) ότι συνέβη στις 28 Μαΐου του 585 π.Χ. Αυτή η πρόβλεψη αύξησε κατά πολύ το κύρος του Θαλή και συντέλεσε επίσης στο να γίνουν οι εκλείψεις λιγότερο τρομακτικές, αφού αποδείχθηκε ότι είναι δυνατόν να προβλεφθούν.
ΑΦΡΟΔΙΤΗ
   Αρχικά, οι Έλληνες δεν είχαν προοδεύσει στην αστρονομία τόσο όσο οι Βαβυλώνιοι. Γνώριζαν τον λαμπρό πλανήτη που εμφανίζεται στον δυτικό ουρανό μετά την δύση του Ηλίου και τον ονόμαζαν Έσπερο. Υπήρχε επίσης ένα πρωινό άστρο, ένας επίσης λαμπρός πλανήτης που εμφανίζεται στον ανατολικό ουρανό πριν από την ανατολή του Ηλίου και τον οποίο ονόμαζαν Εωσφόρο («αυτός που προαγγέλλει την αυγή», επειδή λίγο μετά την εμφάνισή του ανέτελλε ο Ήλιος). Ο Πυθαγόρας ήταν ο πρώτος Έλληνας που κατάλαβε ότι τα δύο αυτά άστρα ήταν στην πραγματικότητα το ίδιο ουράνιο σώμα, αφού όταν εμφανιζόταν ο Έσπερος δεν υπήρχε ο Εωσφόρος, και αντίστροφα. (πιθανολογείται ότι ο Πυθαγόρας είχε ταξιδεύσει στην Βαβυλώνα και ίσως να πήρε εκεί την πληροφορία αυτή). Γύρω στο 500 π.Χ., ονόμασε Αφροδίτη τον πλανήτη αυτόν που κινούνταν από τη μια πλευρά του Ηλίου στην άλλη, από το όνομα της θεάς του έρωτα και της ομορφιάς. Οι Ρωμαίοι του έδωσαν το όνομα της δικής τους αντίστοιχης θεάς, Venus.

460 π.Χ.
ΓΑΛΑΞΙΑΣ
   Φαίνεται ότι ο Δημόκριτος είχε αντιληφθεί τη φύση του Γαλαξία μας και δίδασκε: «Ο Γαλαξίας εστί εκ πολλών και μικρών και συνεχών αστέρων, συμφωτιζομένων  αλλήλοις  συναυγασμός  διά την πύκνωσιν». Αναφέρεται όμως από νεότερους ότι την άποψη αυτή την είχε διατυπώσει πριν από τον Δημόκριτο και ο Πυθαγόρας.
                                                          
350 π.Χ.

ΑΛΛΑ ΚΕΝΤΡΑ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ
   Εκείνη την εποχή ήταν προφανές σε όλους σχεδόν τους ανθρώπους ότι η Γη είναι συμπαγής και ακίνητη και ότι αποτελεί το κέντρο του Σύμπαντος, αφού όλα τα ουράνια σώματα περιφέρονται γύρω της. Αυτό βλέπει κανείς παρατηρώντας τον Κόσμο γύρω του• και γιατί να αμφιβάλλει γι’ αυτά που του δείχνουν οι ίδιες του οι αισθήσεις;
Ωστόσο, ο Έλληνας φιλόσοφος Φιλόλαος (5ος π.Χ. αιώνας), ένας μαθητής του Πυθαγόρα. υποστήριζε ότι η Γη και όλοι οι ορατοί πλανήτες, συμπεριλαμβανομένου του Ηλίου, περιφέρονται γύρω από μια κεντρική αόρατη φωτιά. Ήταν ο πρώτος που διατύπωσε την άποψη ότι η Γη κινείται και δεν βρίσκεται στο κέντρο του Σύμπαντος, αλλά οι ισχυρισμοί του ήταν περισσότερο μυστικιστικοί παρά ορθολογιστικοί και η αποδοχή τους ήταν περιορισμένη.
Ο Έλληνας αστρονόμος Ηρακλείδης Ποντικός δεν προχώρησε τόσο μακριά. Υποστήριξε ότι η Γη είναι το ακίνητο Κέντρο του Σύμπαντος, αλλά επισήμανε ταυτόχρονα (γύρω στο 350 π.Χ.) ότι ο Ερμής και η Αφροδίτη δεν απομακρύνονται ποτέ από τον Ήλιο. Αυτό το φαινόμενο μπορούσε να εξηγηθεί από ορισμένες θεωρίες που είχαν αναπτύξει οι Έλληνες και σύμφωνα με τις οποίες κάθε πλανήτης περιφέρεται γύρω από την Γη ανεξάρτητα από τους άλλους, αλλά η εξήγηση δεν ήταν εύκολη. Ο Ηρακλείδης υποστήριξε ότι ήταν πολύ πιο απλό να θεωρήσουμε ότι ο Ερμής και η Αφροδίτη κινούνται γύρω από τον Ήλιο και ο Ήλιος, μαζί με τα δύο αυτά ουράνια σώματα, περιφέρεται γύρω από την Γη. Ήταν ο πρώτος που υποστήριξε ότι υπάρχει κάποια μορφή ηλιοκεντρισμού στο Σύμπαν, δηλαδή ότι μερικά τουλάχιστον ουράνια σώματα περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο και μόνο δευτερευόντως γύρω από την Γη.
Η ΣΦΑΙΡΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΗΣ
   Καθώς παρατηρούμε γύρω μας την Γη, βλέπουμε ότι η επιφάνεια του εδάφους είναι ανώμαλη, αλλά σε γενικές γραμμές επίπεδη. Αυτό ισχύει ιδίως αν κοιτάξουμε την επιφάνεια μιας λίμνης.
Ο πρώτος που υποστήριξε ότι η Γη δεν είναι επίπεδη αλλά σφαιρική ήταν ο Πυθαγόρας. Αλλά, ο Αριστοτέλης  ήταν εκείνος που συνόψισε τους λόγους οι οποίοι τον οδήγησαν σε αυτό το συμπέρασμα, ίσως γύρω στο 350 π.Χ., λόγους που γίνονται δεκτοί μέχρι και σήμερα.
Καθώς κινούμαστε προς βορράν, τα άστρα ανατέλλουν από τον βόρειο ορίζοντα και δύουν στον νότιο ορίζοντα, ενώ όταν κινούμαστε προς νότον συμβαίνει το αντίστροφο. Η σκιά της Γης πάνω στην Σελήνη στην διάρκεια μιας σεληνιακής έκλειψης σχηματίζει πάντοτε ένα κυκλικό τόξο. Όταν τα πλοία απομακρύνονται προς την θάλασσα, το κύτος τους εξαφανίζεται πάντοτε πρώτο και το πάνω μέρος τους τελευταίο, και αυτό το φαινόμενο παρατηρείται ανεξάρτητα από την κατεύθυνση στην οποία κινείται το πλοίο. Όλα αυτά δείχνουν ότι η Γη είναι σφαιρική.
Αυτά τα επιχειρήματα ήταν δεκτά από τους μορφωμένους ανθρώπους, ακόμη και στις σκοτεινότερες εποχές της ιστορίας του ανθρώπινου πνεύματος. Και όμως, υπάρχουν σήμερα άνθρωποι, με κάποιου είδους μόρφωση, που παραμένουν προσκολλημένοι στην άποψη ότι η Γη είναι επίπεδη. Από όλα τα αντιεπιστημονικά κινήματα, αυτό είναι το πιο αστήρικτο, σε σημείο που να υποπτεύεται κανείς ότι αυτά τα άτομα ή αστειεύονται ή έχουν απλώς μια δόση τρέλας.