Επιστήμες στην Ελλάδα

Αυτός είναι ο αργαλειός της Πηνελόπης, σ’ αυτόν υφάνθηκαν τα πολύχρωμα και περίτεχνα Μινωικά υφάσματα, σε τέτοιον η Λυσιστράτη και οι φίλες της ύφαναν τους διαφανείς τους χιτωνίσκους. Είναι αργαλειός ποικίλων δυνατοτήτων, που μπορούν να υφανθούν πολύπλοκα ή απλά υφάσματα και έτσι ίσως εξηγείται η διάδοση και η τεράστιά του μακροβιότητα, παρά το γεγονός ότι ήταν ένας βαρύς και κουραστικός μηχανισμός για τις υφάντρες που ύφαιναν όρθιες.

O χρόνος και η τέχνη που απαιτούσαν οι παραπάνω εργασίες προσέδιδε στα υφαντά αξία και τα καθιστούσε ιδιαίτερα πολύτιμα. Όταν οι Φαίακες ξεπροβοδίζουν τον Οδυσσέα στον γυρισμό του στην Ιθάκη, φορτώνουν το πλοίο του με πολύτιμα μέταλλα, αλλά και με είματα ευποίητα, με καλοκαμωμένα υφαντά.

ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ 

H μαγευτική ομορφιά του νυκτερινού ουρανού με τις χιλιάδες των αστέρων του ώθησε από αρχαιοτάτων χρόνων τον άνθρωπο στην παρατήρηση των ουρανίων φαινομένων. H σπουδαιότητά τους για την επισήμανση των εποχών και την έναρξη γεωργικών εργασιών και ναυτιλιακών δραστηριοτήτων φαίνονται στο έργο του Hσιόδου Eργα και Hμέραι. Kάθε ημέρα ο Hλιος στέλνει τις ακτίνες του στη γη καθώς διαγράφει την τροχιά του στον ουρανό και από το εκάστοτε ύψος του επάνω από τον τοπικόν ορίζοντα εξαρτάται το μήκος της σκιάς, την οποία ρίχνουν τα αντικείμενα.

Βάσει αυτής της απλής παρατηρήσεως κατεσκευάσθη το αρχαιότερο αστρονομικό όργανο, ο γνώμων ή σκιαθήρας, ένας κατακόρυφος στύλος, του οποίου το μήκος της σκιάς μεταβάλλεται τόσον κατά τη διάρκεια της ημέρας όσον και κατά τη διάρκεια του έτους. Την ημέρα το ελάχιστο μήκος της σκιάς σημειώνεται την αληθή μεσημβρία, δηλαδή τη στιγμή της διαβάσεως του ηλίου από τον μεσημβρινό του τόπου. Kατά τη διάρκεια του έτους η μεγαλύτερη μεσημβρινή σκιά του γνώμονος σημειώνεται την ημέρα του Χειμερινού ηλιοστασίου (ή τροπής) και η μικρότερη μεσημβρινή σκιά την ημέρα του Θερινού ηλιοστασίου.

Κατόπιν προσδιορίζεται γεωμετρικώς το μήκος της σκιάς κατά τις ισημερίες, επομένως και οι ημερομηνίες τους. O υπολογισμός της ακριβούς διαρκείας του έτους και κάθε μίας από τις τέσσερις εποχές απετέλεσε βασική επιδίωξη των αρχαίων αστρονόμων. H σπουδαιότης της χρήσεως του γνώμονος για τη μέτρηση του ημερησίου χρόνου καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, οδήγησε στην ανάπτυξη ιδιαιτέρου επιστημονικού κλάδου, της Γνωμονικής, της οποίας εφαρμογή αποτελεί η τεχνική της κατασκευής των ηλιακών ωρολογίων. Tα ηλιακά ωρολόγια διακρίνονται σε δυο τύπους, τον Ελληνικό και τον Ρωμαϊκό.

Στον Ελληνικό τύπο η σκιά του γνώμονος πέφτει σε ημισφαιρική επιφάνεια, τον πόλο, στον Ρωμαϊκό τύπο η σκιά πέφτει σε επιφάνεια καλουμένη σκάφη. Συνήθως ο γνώμων στηρίζεται πλαγίως ώστε να έχει την κατεύθυνση του άξονος του κόσμου, δηλαδή του άξονος περιστροφής της γης, και να σκοπεύει τον βόρειο πόλο του ουρανού, στην επιφάνεια που πέφτει η σκιά του υπάρχουν υποδιαιρέσεις για τις 12 ώρες της ημέρας, οι οποίες έχουν διαφορετική διάρκεια κατά τις διάφορες εποχές, γι’ αυτό και ονομάζονται καιρικές ώρες.

Είναι επίσης διαφορετικής διάρκειας και απ τις ώρες της νύκτας, εφόσον μόνον κατά τις δύο ημερομηνίες των ισημεριών οι ώρες της ημέρας και της νύκτας είναι ίσες μεταξύ τους και καλούνται ισημερινές ώρες. Για τη μέτρηση του χρόνου τη νύκτα χρησιμοποιούντο κλεψύδρες. Oμως, κατά το μεγάλο αστρονόμο Kλαύδιο Πτολεμαίο (2ος αιώνα μ.X.) από τα διάφορα είδη ωροσκοπίων, δηλαδή ωρολογίων, ούτε τα ηλιακά ωρολόγια ούτε οι κλεψύδρες πρέπει να θεωρούνται απολύτως ακριβή.

Τα μεν πρώτα λόγω πιθανής μετατοπίσεως του γνώμονός των, τα δε δεύτερα λόγω ανωμάλου ροής του υγρού υπό την επενέργεια διαφόρων παραγόντων, ακριβείς μετρήσεις του χρόνου, έως και του πρώτου λεπτού της ώρας, μπορούν να γίνουν μόνον δι’ αστρολάβων ωροσκοπίων. Eξ αρχής ήσαν γνωστοί δυο τύποι αστρολάβου, ο σφαιρικός και ο επίπεδος.

• arxaia_ellas1.pdf, Πηγή Κειμένου Επιστήμες & Τεχνολογία
• arxaia_ellas2.pdf, Πηγή Κειμένου Επιστήμες & Τεχνολογία
• arxaia_ellas3.pdf, Πηγή Κειμένου Επιστήμες & Τεχνολογία