Ρωμαϊκή αυτοκρατορία Β!

Η Δ' ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΣΥΝΟΔΟΣ

Ο Μαρκιανός παρέλαβε από τον προκάτοχό του μια πολύ περίπλοκη κατάσταση στον χώρο της Εκκλησίας. Οι Μονοφυσίτες είχαν θριαμβεύσει, αλλά ο Μαρκιανός, εκτιμώντας τις αποφάσεις των δύο πρώτων Οικουμενικών Συνόδων, δεν μπορούσε ν' ανεχθεί αυτόν τον θρίαμβο και, το 451, συγκάλεσε, στην Χαλκηδόνα, την Δ' Οικουμενική Σύνοδο, η οποία απέβη πολύ σημαντική για τη μετέπειτα ιστορία. Ο αριθμός των αντιπροσώπων, στη σύνοδο αυτή, ήταν πολύ μεγάλος, επί πλέον δε έλαβαν μέρος και απεσταλμένοι του Πάπα. Η Σύνοδος καταδίκασε τις αποφάσεις της Ληστρικής Συνόδου της Εφέσου, και εκθρόνισε τον Διόσκορο.

Εν συνεχεία επεξεργάσθηκε μια νέα διατύπωση τού δόγματος, η οποία απέρριπτε τελείως το δόγμα των Μονοφυσιτών, ενώ ήταν σύμφωνη με τις απόψεις του Πάπα. Η Σύνοδος αναγνώριζε στον Χριστό δύο φύσεις ενωμένες σε ένα πρόσωπο «ασυγχύτως, ατρέπτως, αχωρίστως και αδιαιρέτως». Τα δόγματα τα οποία ενέκρινε η Σύνοδος της Χαλκηδόνος και τα οποία επικυρώνουν θριαμβευτικά τα βασικά δόγματα των πρώτων Οικουμενικών Συνόδων, έγιναν η βάση της Διδασκαλίας της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Οι αποφάσεις της Συνόδου της Χαλκηδόνος είχαν, επίσης, μεγάλη πολιτική σημασία για τη Βυζαντινή Ιστορία.

Η κυβέρνηση του Βυζαντίου, αντιδρώντας επισήμως, τον 5ο αιώνα, κατά του Μονοφυσιτισμού αποξενώθηκε από τις ανατολικές επαρχίες της Συρίας και της Αιγύπτου, των οποίων η πλειονότητα τού πληθυσμού ήταν Μονοφυσίτες. Οι Μονοφυσίτες παρέμειναν πιστοί στις δογματικές τους πεποιθήσεις ακόμη και μετά τις καταδικαστικές αποφάσεις της Συνόδου του 451, μη έχοντας καμιά διάθεση για συμβιβασμούς. Η Εκκλησία της Αιγύπτου κατάργησε στις λειτουργίες της την Ελληνική γλώσσα, την οποία αντικατέστησε με την εγχώρια Αιγυπτιακή (Κοπτική).

Η θρησκευτική αναταραχή στα Ιεροσόλυμα, στην Αλεξάνδρεια και στην Αντιόχεια, που προκλήθηκε από την δια της βίας επιβολή των αποφάσεων της Συνόδου, πήρε τη μορφή εθνικών επαναστάσεων, οι οποίες κατεστάλησαν μόνον ύστερα από αρκετές αιματοχυσίες. Η καταστολή όμως αυτών των επαναστάσεων δεν έλυσε τα βασικά προβλήματα της εποχής. Πίσω από τις θρησκευτικές αντιθέσεις, που γίνονταν διαρκώς οξύτερες, παρουσιάσθηκαν έντονες φυλετικές αντιθέσεις, κυρίως στη Συρία και την Αίγυπτο. Οι αυτόχθονες κάτοικοι της Αιγύπτου και της Συρίας άρχισαν σιγά-σιγά να κάνουν πεποίθησή τους την επιθυμία να αποσπαστούν από την Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Η θρησκευτική αναταραχή στις Ανατολικές Επαρχίες, που οξυνόταν λόγω της φυλετικής σύνθεσης του πληθυσμού των περιοχών αυτών, δημιούργησαν κατά τον 7ο αιώνα τις συνθήκες εκείνες που διευκόλυναν τη μεταβίβαση των πλούσιων και πολιτισμένων επαρχιών της Ανατολής στα χέρια των Περσών πρώτα και των Αράβων κατόπιν. Ο εικοστός όγδοος κανών της Συνόδου της Χαλκηδόνος, ο οποίος προκάλεσε μια αλληλογραφία μεταξύ του Αυτοκράτορα και του Πάπα, είχε επίσης ιδιαίτερη σημασία. Βάσει τού κανόνος αυτού -που, αν και δεν εγκρίθηκε από τον Πάπα, έγινε γενικά δεκτός στην Ανατολή- οι πατέρες απένειμαν:

''Τα ίσα πρεσβεία τω της Νέας Ρώμης αγιοτάτω θρόνω ευλόγως κρίναντες, τη βασιλεία και συγκλήτω τιμηθείσαν πόλιν, και την ίσην απολαυούσαν πρεσβείαν τη πρεσβυτέρα βασιλίδι Ρώμη, και εν τοις εκκλησιαστικοίς και εκείνην μεγαλύνεσθαι πράγμασι, δευτέραν μετ' εκείνην υπάρχουσαν''.

Επί πλέον ο ίδιος κανών παρέσχε στον Αρχιεπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως το δικαίωμα να χειροτονεί Επισκόπους των Επαρχιών του Πόντου, της Ασίας και της Θράκης. Όπως γράφει ο Θ. Ουσπένσκι «Αρκεί να θυμηθούμε ότι τα τρία αυτά ονόματα, περικλείουν όλες τις Ιεραποστολές στην Ανατολή, στη Νότια Ρωσία και στη Βαλκανική Χερσόνησο, καθώς και οτιδήποτε θα μπορούσε να αποκτήσει ο ανατολικός κλήρος στις εν λόγω περιοχές. Αυτή τουλάχιστον είναι η γνώμη των νεώτερων Ελλήνων εμπειρογνωμόνων του κανονικού δικαίου που υποστηρίζουν τα δικαιώματα του Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως». Τόσο ο Μαρκιανός όσο και ο Λέων Α' υπήρξαν Αυτοκράτορες με αυστηρά ορθόδοξες αρχές.

ΖΗΝΩΝ (474 - 491) ΟΔΟΑΚΡΟΣ ΚΑΙ ΘΕΥΔΕΡΙΧΟΣ Ο ΟΣΤΡΟΓΟΤΘΟΣ 

Μετά τον θάνατο του Λέοντος Α' (474) ο θρόνος διεβιβάσθη στον μόλις έξι χρονών εγγονό του Λέοντα, ο οποίος πέθανε τον ίδιο χρόνο, αφού προηγουμένως παρέδωσε τον Αυτοκρατορικό θρόνο στον πατέρα του Ζήνωνα, που μετά τον θάνατο του γιου του έγινε Αυτοκράτορας (474 - 491). Η ανάρρησή του στον θρόνο είχε ως αποτέλεσμα την αντικατάσταση των Γερμανών και της επιρροής τους στην Αυλή, από τους Ισαύρους, μια άγρια φυλή, μέλος της οποίας ήταν και ο Ζήνων. Οι Ίσαυροι τώρα είχαν στα χέρια τους τα σημαντικότερα αξιώματα και τις πιο υπεύθυνες θέσεις της πρωτεύουσας.

Γρήγορα όμως ο Ζήνων κατάλαβε ότι υπήρχαν άνθρωποι, στη φυλή του, που συνωμοτούσαν εναντίον του και δείχνοντας μεγάλη αποφασιστικότητα κατέστειλε την επανάσταση της ορεινής Ισαυρίας και διέταξε τους κατοίκους της να καταστρέψουν το μεγαλύτερο μέρος των οχυρών τους. Και μετά από το γεγονός αυτό όμως, η επιρροή των Ισαύρων συνεχίσθηκε όσο ζούσε ο Ζήνων. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ζήνωνος συνέβησαν στην Ιταλία πολύ αξιόλογα γεγονότα. Κατά τα τελευταία πενήντα χρόνια τού 5ου αιώνα η επιρροή των Γερμανών αρχηγών του στρατού είχε αυξηθεί μέχρι του σημείου να ρυθμίζει στη Δύση την ενθρόνιση ή εκθρόνιση των Ρωμαίων Αυτοκρατόρων.

Το 476 ένας από αυτούς τους βάρβαρους αρχηγούς, ο Οδόακρος, εκθρόνισε τον Ρωμύλο Αυγουστύλο, τελευταίο Αυτοκράτορα της Δύσεως, και έγινε ο ίδιος άρχων της Ιταλίας. Για να εξασφαλίσει περισσότερο τη θέση του ο Οδόακρος έστειλε στον Ζήνωνα αντιπροσωπεία της Ρωμαϊκής Συγκλήτου για να διαβεβαιώσει τον Αυτοκράτορα ότι η Ιταλία δεν είχε ανάγκη άλλου Αυτοκράτορα και ότι ο Ζήνων μπορούσε να είναι ο κύριος όλης της Αυτοκρατορίας. Συγχρόνως, ο Οδόακρος ζήτησε από τον Ζήνωνα να του δώσει τον τίτλο του Ρωμαίου πατρικίου και να του εμπιστευθεί τη διοίκηση της Ιταλίας.

Το αίτημα αυτό έγινε δεκτό και ο Οδόακρος αναγνωρίσθηκε, επισήμως, διοικητής της Ιταλίας. Το έτος 476 εθεωρείτο παλαιότερα ως το έτος της πτώσης του Δυτικού Ρωμαϊκού Κράτους, αλλά αυτό δεν είναι σωστό εφόσον τον 5ο αιώνα δεν έχουμε ακόμη ιδιαίτερο Δυτικό Ρωμαϊκό Κράτος. Υπήρχε, όπως και πριν, μία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία με δύο Αυτοκράτορες: έναν στη Δύση και έναν στην Ανατολή. Το 476 έχουμε πάλι, σε όλη την Αυτοκρατορία, μόνον έναν Αυτοκράτορα, τον Ζήνωνα. Ο Οδόακρος, αφού έγινε Άρχων της Ιταλίας, εφάρμοσε μια τακτική πλήρους ανεξαρτησίας.

Ο Ζήνων, γνωρίζοντας την τακτική αυτή και μη έχοντας την δυνατότητα να χτυπήσει φανερά τον Οδόακρο, αποφάσισε να δράσει μέσω των Οστρογότθων, οι οποίοι, μετά την κατάρρευση του Αττίλα, έμεναν στην Παννονία, λεηλατώντας, υπό την καθοδήγηση του Βασιλέως τους Θευδερίχου, τη Βαλκανική Χερσόνησο και απειλώντας και την πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας ακόμη. Ο Ζήνων κατόρθωσε να στρέψει την προσοχή του Θευδερίχου στις πλούσιες επαρχίες της Ιταλίας, επιτυγχάνοντας έτσι διπλό αποτέλεσμα. Την απαλλαγή από τους επικίνδυνους βόρειους γείτονές του και την τακτοποίηση των διαφορών του με τον ανεπιθύμητο ηγεμόνα της Ιταλίας, μέσω των προσπαθειών ενός τρίτου.

Οπωσδήποτε ο Θεοδόσιος ήταν λιγότερο επικίνδυνος στην Ιταλία από ό,τι θα ήταν αν έμενε στη Βαλκανική Χερσόνησο. Ο Θευδέριχος βάδισε κατά της Ιταλίας, χτύπησε και νίκησε τον Οδόακρο, μπήκε στη Ραβέννα και, μετά τον θάνατο του Ζήνωνος, ίδρυσε στην Ιταλία το Οστρογοτθικό του Βασίλειο, με πρωτεύουσα τη Ραβέννα. Έτσι η Βαλκανική Χερσόνησος απαλλάχθηκε οριστικά από την απειλή των Οστρογότθων.

ΤΟ ΕΝΩΤΙΚΟΝ

Το κυριότερο εσωτερικό ζήτημα που απασχόλησε τον Ζήνωνα υπήρξε το θρησκευτικό πρόβλημα που συνεχώς δημιουργούσε ταραχές. Στην Αίγυπτο, στη Συρία και -εν μέρει- στην Παλαιστίνη και τη Μικρά Ασία, ο λαός ακολουθούσε σταθερά το δόγμα της μίας φύσεως. Η ορθόδοξη τακτική των δύο Αυτοκρατόρων, τους οποίους διαδέχθηκε ο Ζήνων, δεν είχε γίνει δεκτή στις Ανατολικές Επαρχίες. Οι ηγέτες της Εκκλησίας είχαν πλήρη επίγνωση της σοβαρότητας της καταστάσεως. Ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ακάκιος, ο οποίος κατ' αρχήν είχε ταχθεί υπέρ των αποφάσεων της Χαλκηδόνος, και ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Πέτρος Μογγός θέλησαν να βρουν κάποιον τρόπο συμβιβασμού των διαφορών.