Επιστήμες στην Ελλάδα

Tα άνισα και ενίοτε ελλειπτικά τούτα κείμενα ανάγονται κατά το πλείστον στην Πτολεμαϊκή και Αυτοκρατορική Αλεξάνδρεια, απηχούν ωστόσο παλαιότατες εμπειρικές γνώσεις, εκπεφρασμένες με ενσυνείδητη συνέπεια όρων και συμβόλων. Πρώτιστο μέλημα της μεταλλοτεχνίας υπήρξε φυσικώ τω λόγω η χειραγώγηση ενός κατ’ εξοχήν ανυπότακτου υλικού, χειραγώγηση φανερή στην επιμελή σμίλευση, αλλά και τη λαμπρή εμφάνιση των αντικειμένων.

H εισαγωγή ευφυών μεθόδων και πρωτοτύπων οργάνων -από τις περίτεχνες καμίνους και τα ιδιόρρυθμα δοχεία ρυθμιζόμενης παροχής στις εξεζητημένες συσκευές συνεχούς λειτουργίας και τους αποστακτήρες πολλαπλών βραχιόνων- επέτρεψε να παραχθούν κράματα σταθερής συστάσεως και ενώσεις δεδομένων ιδιοτήτων, επέτρεψε εν τέλει την ουσιαστική βελτίωση του προϊόντος με ταυτόχρονη μείωση του κόστους, την γένεση μιας δυναμικής και εντυπωσιακής κατά την εξέλιξη τεχνολογίας.

Στα πλαίσια, άλλωστε, ανταποκρίσεως, στις ανάγκες ενός κοινωνικώς ανερχομένου αστικού κοινού, μάλλον χαμηλών αγοραστικών δυνατοτήτων, συνήθης αποβαίνει η απομίμηση των ευγενών μετάλλων. Πρόκειται για σαφείς και συχνά αναπαράξιμες συνταγές, αφορώσες επικάλυψη με στρώμα χρυσίζοντος ή αργυροχρόου υλικού, το οποίο παρασκευάζεται σε ad hoc χημική αντίδραση.

Aλχημεία

Tα αντικείμενα τοιαύτης φύσεως θα διολισθήσουν ενίοτε στον δόλιο χώρο του κιβδήλου, συγχρόνως -όμως θα αποτελέσουν την εμπειρική βάση της υψιπετούς χρυσοποιίας- της καθ’ ημάς αλχημείας. Πράγματι, η αρχαιοελληνική προσέγγιση του κόσμου διακρίνει στην ποικιλία των μετάλλων την επίπονο ανοδική πορεία που συνιστά στόχο και λόγο υπάρξεως των πάντων: ατελείς κατά την φύσιν, ο χαλκός, ο κασσίτερος, ο μόλυβδος ή ο σίδηρος ανέβλεψαν πριν ακόμη αναπτυχθούν επαρκώς στην γήινη μήτρα, είναι εκτρώματα μιας αργής κυοφορίας χρυσού.

O τεχνίτης αναλαμβάνει να επανορθώσει την διατάραξη της αρχεγόνου οδεύσεως υποκαθιστών την διακοπείσα υποχθόνιο ωρίμανση διά των εργαστηριακών του παρεμβάσεων και της παραλλήλου προσωπικής του καθάρσεως, οδηγών το αγενές μέταλλο στην αρίστη εκδοχή του, τον χρυσό: »γραφήν δίελθε την σοφωτάτην, και πλούτον εύροις γνώσεως υπερτέρας, ζητών, ερευνών την τρισολβίαν φύσιν, μόνην φύσεις νικώσαν ενθέω τρόπω και χρυσόν αιγλήεντα τίκτουσαν μόνην».

Στο πειραματικό και συνάμα φιλοσοφικό τούτο πλαίσιο, περίφημοι χρυσοποιοί -Δημόκριτος και Βώλος, Mαρία και Κλεοπάτρα, Ολυμπιόδωρος και Ζώσιμος, Συνέσιος επίσκοπος Πτολεμαΐδος- θα ομιλήσουν περί της συγγενείας ή απωθήσεως των σωματικών φύσεων, θα στοχεύσουν στην επαναληψιμότητα των αποτελεσμάτων, θα αναπτύξουν τρόπους ελέγχου της θερμοκρασίας, θα αποκαθάρουν πρώτες ύλες, θα χειρισθούν οξέα και αλκάλια.

Τέλος δε θα εισαγάγουν την κηροτακίδα, συσκευή εκθέσεως του μετάλλου σε ανακυκλούμενο ρεύμα διαβρωτικών ατμών και τον άμβυκα, χρησιμοποιούμενο αρχικώς για την εξάχνωση και επανασυμπύκνωση του υδραργύρου: και αυτών προ πάντων χρεία. βίκος υέλινος, σωλήν οστράκινος πήχεως, άγγος στενόστομον, »εν ω έστω ο σωλήν εις το πάχος του βικοστόμου αυτού, έχειν δε δει επί όλων κρατήρα ύδατος και περιψάν σπόγγω το άγγος».

Τέκνα του χειρώνακτος Ηφαίστου, σύντροφοι του εφευρετικού Ερμού και διάκονοι του υπερτάτου Ενός, οι μεταλλοτένχες της καθ’ ημάς αρχαιότητος εστήριξαν την ανέλιξη του ανθρώπου με την εγκαθίδρυση μιας πρώτης ελλόγου ερμηνείας των χημικών φαινομένων, αλλά και με πρακτικά επιτεύγματα καταξιωμένα στο χρόνο: μόνοι οι πρόσφατοι καιροί θα προβούν σε ριζικές επαναπροσεγγίσεις των διεργασιών, ενώ η θεωρητική τεκμηρίωση των αποτελεσμάτων θα παραμείνει εσαεί οφειλέτης των χρυσοποιών όσον αφορά την επιστημονική της έκφραση και μεθοδολογία.