Ρωμαϊκή αυτοκρατορία Β!

Για τον λόγο αυτό το «Ρωμαϊκό Δίκαιο των Βησιγότθων» ονομάζεται, επίσης, Aλαρίχου Σύνοψη (Breviarium Alaricianum), δηλαδή σύνοψη, την οποία εξέδωσε ο Βησιγότθος βασιλιάς Αλάριχος Β' στις αρχές του 6ου αιώνα. Το γεγονός αυτό δίνει μια εικόνα της άμεσης επιρροής του Θεοδοσιανού Κώδικα στη νομοθεσία των βαρβάρων. Ακόμη πιο μεγάλη υπήρξε η έμμεση επιρροή του μέσω του Κώδικα των Βησιγότθων. Κατά τον πρώιμο Μεσαίωνα, συμπεριλαμβανομένης και της εποχής του Καρλομάγνου, η νομοθεσία της Δυτικής Ευρώπης δέχθηκε την επιρροή του Breviarium, το οποίο έγινε στη Δύση η κύρια πηγή του Ρωμαϊκού Δικαίου.

Αυτό δείχνει καθαρά ότι το Ρωμαϊκό Δίκαιο επηρέασε μεν εκείνη την εποχή την Δυτική Ευρώπη, όχι όμως μέσω του Ιουστινιάνειου Κώδικα, ο οποίος διαδόθηκε στη Δύση πολύ αργότερα, περίπου κατά τη διάρκεια τού 12ου αιώνα. Το γεγονός αυτό, πολλές φορές, το παραβλέπουν οι μελετητές. Και αυτός ακόμη ο εκλεκτός ιστορικός Φυστέλ ντε Κουλάνζ γράφει ότι «Έχει αποδειχθεί επιστημονικά πως οι νομικές συλλογές του Ιουστινιανού παρέμειναν σε ισχύ, μέχρι τον ύστερο Μεσαίωνα, στη Γαλατία». Η επιρροή του Κώδικα τού Θεοδοσίου υπήρξε ακόμη μεγαλύτερη καθώς το Breviarium του Αλαρίχου διαδραμάτισε κάποιον ρόλο και στην ιστορία της Βουλγαρίας.

Κατά τη γνώμη του γνωστού Κροάτη λογίου Μπότζισιτς (Bogisic) -του οποίου τα επιχειρήματα αναπτύχθηκαν και επιβεβαιώθηκαν από τον Βούλγαρο Μπόμπτσεφ (Bobtchev)- και το Breviarium Alaricianum στάλθηκε από τον Πάπα Νικόλαο Α' στη Βουλγαρία, της οποίας ο βασιλιάς Βόρις είχε ζητήσει από τον Πάπα, το 866, να του στείλει τους «εγκόσμιους νόμους» (Leges mundanae). Σε απάντηση του αιτήματος αυτού ο Πάπας. -Responsa papae Nicolai ad Consulta Bulgarorum- ανήγγειλε ότι θα έστελνε στη Βουλγαρία «τους σεβαστούς νόμους των Ρωμαίων» (Venerandae Romanorum leges), οι οποίοι, κατά τον Μπότζισιτς και τον Μπόμπτσεφ, ήταν το Breνiarium του Αλαρίχου.

Ακόμη και αν έχουν έτσι τα πράγματα, η αξία του κώδικα αυτού για τη ζωή των αρχαίων Βουλγάρων δεν πρέπει να μεγαλοποιείται, δεδομένου ότι, λίγα χρόνια αργότερα, ο Βόρις απομακρύνθηκε από τη Ρωμαϊκή Κουρία και πλησίασε περισσότερο την Κωνσταντινούπολη. Πάντως το γεγονός ότι ο Πάπας έστειλε το Breviarium στους Βουλγάρους δείχνει τη σημασία που είχε αυτό για την Ευρώπη, κατά τον 9ο αιώνα. Όλα αυτά τα παραδείγματα δείχνουν καθαρά τη μεγάλη κι εκτεταμένη επίδραση του Θεοδοσιανού Κώδικα.

ΤΑ ΘΕΟΔΟΣΙΑΝΑ ΤΕΙΧΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

Άλλο αξιόλογο γεγονός της βασιλείας του Θεοδοσίου υπήρξε η κατασκευή των τειχών της Κωνσταντινουπόλεως. Ο Μέγας Κωνσταντίνος είχε περιβάλει τη νέα πρωτεύουσα με τείχος αλλά, την εποχή του Θεοδοσίου Β', η πόλη είχε ξεπεράσει τα όρια του τείχους και έπρεπε να βρεθεί νέος τρόπος προστασίας της εναντίον των επιθέσεων των εχθρών. Η τύχη της Ρώμης -την οποία κατέλαβε το 410 ο Αλάριχος- υπήρξε μια σοβαρή προειδοποίηση για την Κωνσταντινούπολη που, και αυτή, είχε απειληθεί από τους Ούννους κατά τα πρώτα πενήντα χρόνια του 5ου αιώνα. Η λύση του δύσκολου αυτού προβλήματος ανετέθη σε έναν από τους πιο ικανούς και δραστήριους ανθρώπους της αυλής του Θεοδοσίου.

Το 413 ο ύπατος Ανθέμιος, ο οποίος ασκούσε τότε καθήκοντα αντιβασιλέα, ανήγειρε ένα τείχος, με πολυάριθμους πύργους, το οποίο άρχιζε από τη Θάλασσα του Μαρμαρά (Προποντίς) και τελείωνε στον Κεράτιο Κόλπο, στα δυτικά περίπου του τείχους του Κωνσταντίνου. Το νέο αυτό τείχος του Ανθεμίου, το οποίο έσωσε την πρωτεύουσα από τις επιθέσεις του Αττίλα, υπάρχει και σήμερα ακόμη στα βόρεια της Θάλασσας τού Μαρμαρά. Ύστερα από έναν ισχυρό σεισμό, που κατέστρεψε το τείχος, ο ύπατος Κωνσταντίνος το επισκεύασε και έκτισε γύρω από αυτό ένα νέο τείχος με πολλούς πύργους, το οποίο περιβαλλόταν από μια τάφρο γεμάτη νερό.

Έτσι, στην ξηρά, η Κωνσταντινούπολη είχε τρεις σειρές άμυνας, τα δύο τείχη που χωρίζονταν μεταξύ τους με ένα προτείχισμα και τη βαθιά τάφρο που περιέβαλε το εξωτερικό τείχος. Η οχύρωση της πόλεως ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο όταν ο ύπατος Κύρος έχτισε νέα τείχη κατά μήκος της ακτής. Δύο επιγραφές που υπάρχουν στα τείχη, ευανάγνωστες ακόμη, μια Λατινική και μια Ελληνική, μιλούν για την οικοδομική δραστηριότητα τού Θεοδοσίου. Το όνομα του Κύρου έχει συνδεθεί, επίσης, με τον νυχτερινό φωτισμό των δρόμων της πρωτεύουσας. Ο Θεοδόσιος Β' πέθανε το 450.

Παρά την αδυναμία του και την έλλειψη πολιτικής ικανότητας, η βασιλεία του υπήρξε σημαντική για την μετέπειτα ιστορία, κυρίως δε σε ό,τι αφορά τον μορφωτικό τομέα. Με μία επιτυχημένη εκλογή των υπεύθυνων αξιωματούχων, ο Θεοδόσιος κατόρθωσε να πραγματοποιήσει μεγάλα έργα. Το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινουπόλεως και ο Θεοδοσιανός Κώδικας θεωρούνται ακόμη θαυμάσια μνημεία της πνευματικής κινήσεως κατά το πρώτο ήμισυ του 5ου αιώνα. Τα τείχη της πόλεως, που κτίσθηκαν κατά την περίοδο αυτή, κατέστησαν την Κωνσταντινούπολη για πολλούς αιώνες απόρθητη. Ο Ν. Μπέυνζ αναφερόμενος στα τείχη παρατηρεί ότι:

«Κατά κάποιον τρόπον τα τείχη της Κωνσταντινουπόλεως αντικατέστησαν, στην Ανατολή, το πυροβόλο όπλο και την πυρίτιδα, η έλλειψη των οποίων προκάλεσε τον χαμό της Αυτοκρατορίας στη Δύση».

Ιστορικό Πλαίσιο

Η αρχική οχύρωση της Κωνσταντινούπολης οφείλεται στον ιδρυτή της, τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Α' (307 - 337). Σύμφωνα με την παράδοση, ο ίδιος χάραξε τη γραμμή που θα ακολουθούσαν τα χερσαία τείχη της πόλης. Όμως, ήδη από τα τέλη του 4ου αιώνα, η αλματώδης αύξηση του πληθυσμού της Βασιλεύουσας δημιουργούσε προβλήματα έλλειψης χώρου και ευνοούσε την τάση να επεκταθεί ο πολεοδομικός ιστός της εκτός των τειχών του Κωνσταντίνου. Παράλληλα, η εμφάνιση του κινδύνου των Ούννων στο βόρειο σύνορο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, στις αρχές του 5ου αιώνα, κατέστησε απαραίτητη την κατασκευή ισχυρότερης αμυντικής γραμμής.

Καθώς το δυτικό τμήμα της οχύρωσης της Κωνσταντινούπολης ήταν το πλέον ευάλωτο σε μαζική επίθεση από την πεδιάδα της Θράκης. Για τους λόγους αυτούς, στις αρχές της βασιλείας του Θεοδοσίου Β' (408 - 450) ο Ανθέμιος, έπαρχος των πραιτορίων της Ανατολής και ουσιαστικός κυβερνήτης της Αυτοκρατορίας (καθώς ο Αυτοκράτορας ήταν ακόμα ανήλικος και δε λάμβανε μέρος στη λήψη των αποφάσεων), ανέλαβε την πρωτοβουλία να κατασκευάσει μια νέα σειρά από αμυντικά τείχη περί τα 2 χλμ. δυτικά της γραμμής των τειχών του Κωνσταντίνου. Τα νέα τείχη ονομάστηκαν Θεοδοσιανά, προς τιμήν του Αυτοκράτορα.

Μαζί με τις μεταγενέστερες προσθήκες και μετασκευές επρόκειτο να προστατεύσουν αποτελεσματικά την πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας για περίπου μία χιλιετία και θεωρούνται από τη σύγχρονη έρευνα ως το τελειότερο δείγμα στρατιωτικής αρχιτεκτονικής της Ύστερης Αρχαιότητας και των Μέσων Χρόνων.

Η Κατασκευή των Θεοδοσιανών Τειχών

Οι μελετητές δε συμφωνούν απόλυτα σχετικά με την ακριβή χρονολογία κατασκευής των τειχών, αλλά η πιθανότερη εκδοχή είναι ότι η απόφαση για την κατασκευή των νέων οχυρώσεων ελήφθη λίγο μετά το 408 και το αρχικό έργο είχε ολοκληρωθεί έως το 413. Για την ανέγερσή τους εργάστηκε το σύνολο των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης, ενώ το κόστος κατασκευής καλύφτηκε από χρηματικές εισφορές των εύπορων πολιτών και των δήμων. Το ένα τρίτο των εσόδων από τη φορολογία της πόλης αποφασίστηκε να καλύπτει τα έξοδα συντήρησής τους. Πρώτο κατασκευάστηκε το εσωτερικό ή κυρίως τείχος (σε πηγές της εποχής αναφέρεται ως «έσω» ή «μέγα τείχος»).

Είχε μήκος 5.650 μ., διέθετε 96 πύργους και εκτεινόταν από τις ακτές της Προποντίδας έως τη συνοικία των Βλαχερνών, η οποία προστατευόταν από προϋπάρχον τείχος. Το 447 το τείχος υπέστη σοβαρές ζημιές από ισχυρό σεισμό, ο οποίος κατέστρεψε 57 πύργους. Η στρατηγική κατάσταση την περίοδο εκείνη ήταν ιδιαίτερα κρίσιμη, καθώς την Κωνσταντινούπολη την απειλούσαν οι Ούννοι υπό την ηγεσία του Αττίλα. Έτσι, με πρωτοβουλία του επάρχου των πραιτορίων Κωνσταντίνου, οι πολίτες έσπευσαν να επισκευάσουν το τείχος, εργασία που ολοκληρώθηκε σε διάστημα δύο μηνών.

Παράλληλα, χτίστηκε και ένα εξωτερικό τείχος, το «έξω τείχος» ή «προτείχισμα», το οποίο έφτανε και αυτό έως τις Βλαχέρνες, ενώ ανοίχτηκε και μια τάφρος, η οποία εκτεινόταν από την Προποντίδα έως τον Κεράτιο κόλπο. Λίγο νωρίτερα, το 439, ο έπαρχος Κύρος ο Πανοπολίτης είχε επεκτείνει τα θαλάσσια τείχη ώστε να συνδεθούν με τη νέα οχυρωματική γραμμή. Στα δύο άκρα του τείχους υπήρχαν «βραχιάλια», μικρά τείχη που εκτείνονταν ως τη θάλασσα και απέκοπταν την πρόσβαση στο χερσαίο χώρο μπροστά από τα θαλάσσια τείχη.

Περιγραφή των Τειχών του Θεοδοσίου

1. Το Κυρίως Τείχος

Το έσω τείχος θεμελιώθηκε πάνω σε φυσικό βράχο, είχε πάχος 5 μ., ύψος 10 μ. και επάλξεις ύψους 2 μ. Οι δύο εξωτερικές όψεις του είχαν κατασκευαστεί από προσεκτικά τετραγωνισμένους δόμους από ασβεστόλιθο, ενώ ο πυρήνας αποτελούνταν από λατύπη (γέμισμα από μικρούς αδρούς λίθους και συνδετικό κονίαμα). Ανά διαστήματα υπήρχαν ζώνες με πέντε στρώσεις από πλίνθους ερυθρού χρώματος, οι οποίες διέσχιζαν το πάχος του τείχους από την εξωτερική έως την εσωτερική όψη του, χρησιμεύοντας ως συνδετικός αρμός και προσδίδοντας ένα ευχάριστο αισθητικό αποτέλεσμα. Περίπου ανά 60 - 70 μ. στο τείχος υπήρχε πύργος, οι περισσότεροι από αυτούς ήταν τετράγωνοι, ενώ 20 ήταν πολυγωνικοί, κυρίως οκτάγωνοι.