Ρωμαϊκή αυτοκρατορία Β!

Η γνωστή ζωφόρος της Μσάτα (Mschatta), που βρίσκεται τώρα στο Μουσείο Αυτοκράτορα Φρειδερίκου (Kaiser Friedrich) του Βερολίνου, είναι επίσης έργο του 4ου , 5ου ή 6ου αιώνα. Στις αρχές τού 5ου αιώνα ανήκει μια ωραία βασιλική της Αιγύπτου, την οποία ανήγειρε ο Αυτοκράτορας Αρκάδιος πάνω στον τάφο του φημισμένου Αγίου της Αιγύπτου Μηνά. Τα ερείπια του ναού αυτού ανασκάφηκαν μόλις τώρα τελευταία και μελετήθηκαν από τον Κ. Μ. Κάουφμαν (C. Μ. Κaufmann). Σε ό,τι αφορά τα μωσαϊκά, τις απεικονίσεις, τα υφαντά κ.λ.π., υπάρχουν πολλά σχετικά προϊόντα των αρχών της Βυζαντινής Περιόδου.

Τα τείχη της Κωνσταντινουπόλεως, τα οποία περιέβαλλαν την πόλη κατά τον 5ο αιώνα, σώζονται ακόμη. Η Χρυσή Πύλη (Porta Aurea), μέσα από την οποία οι Αυτοκράτορες εισέρχονταν επισήμως στην Κωνσταντινούπολη, χτίστηκε στα τέλη του 4ου ή στις αρχές του 5ου αιώνα. Η πύλη αυτή, της οποίας η αρχιτεκτονική είναι θαυμάσια, υπάρχει ακόμη. Στην εποχή του Κωνσταντίνου χρονολογείται η ανέγερση του ναού της Αγίας Ειρήνης και του ναού των Αγίων Αποστόλων. Η Αγία Σοφία, της οποίας η ανέγερση άρχισε ίσως επί Μεγάλου Κωνσταντίνου, ολοκληρώθηκε από τον γιο του Κωνστάντιο. Οι ναοί αυτοί ανοικοδομήθηκαν τον 6ο αιώνα από τον Ιουστινιανό.

Τον 5ο αιώνα ένας άλλος ναός εξωράισε τη νέα πρωτεύουσα, η Βασιλική τού Αγίου Ιωάννου του Στουδίου, που είναι τώρα τζαμί (Mir-Achor djami). Μερικά μνημεία πρώιμης Βυζαντινής Τέχνης διατηρήθηκαν στις δυτικές περιοχές της Αυτοκρατορίας. Ανάμεσα σε αυτά, συγκαταλέγονται μερικοί ναοί στη Θεσσαλονίκη, το ανάκτορο του Διοκλητιανού στο Σπαλάo (αρχές 4ου αιώνα), μερικές εικόνες στον ναό της Αγίας Μαρίας της Παλαιάς (Antiqua) της Ρώμης (τέλη 5ου αιώνα), το μαυσωλείο της Γκάλα Πλακίντια, το Βαπτιστήριο των Ορθοδόξων της Ραβέννα (5ος αιώνας) και μερικά μνημεία της Βόρειας Αφρικής.

Για την ιστορία της τέχνης ο 4ος και ο 5ος αιώνας αποτελούν την προπαρασκευαστική περίοδο για την εποχή τού Μεγάλου Ιουστινιανού, οπότε «η πρωτεύουσα είχε αποκτήσει πλήρη επίγνωση της θέσης της, ενώ συγχρόνως είχε αναλάβει τον ρόλο κατευθυντήριας δύναμης», την εποχή που δικαίως χαρακτηρίζεται ως ο Πρώτος Χρυσός Αιώνας της Βυζαντινής Τέχνης.