Τεχνολογία στην Ελλάδα
ΑΡΧΑΙΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ » Τεχνολογία στην Ελλάδα
Μηχανολογία
Δίκαια χαρακτηρίζεται ως η βαρύτερη τεχνολογία. Eνδεικτικώς, θα μνημονεύσουμε πρώτα τα εργαλεία. Πολύσπαστα (5ος αιώνας π.X.), συγκόλληση σιδήρου (6ος αιώνας π.X.), ατέρμων κοχλίας (3ος αιώνας π.X.) και, πιθανότατα, τόρνος μεταλλικών αντικειμένων. Χάρη σ’ αυτά, καθώς και στις προόδους της μεταλλουργίας, έγινε δυνατή η εντατική χρήση των ακόλουθων μηχανημάτων: Μεταλλικά ελατήρια για ισχυρούς καταπέλτες, ισχυροί οδοντωτοί τροχοί για γερανούς, καλώς συναρμοσμένα έμβολα και χιτώνια για εμβολοφόρες αντλίες (3ος αιώνας π.X.), καθώς και αυτοματισμοί ποικίλοι - πριν κι από τον Ήρωνα της Αλεξάνδρειας (1ος αιώνας π.X.).
Χημική Τεχνολογία
H συστηματική συλλογή των χημικών «συνταγών» των Ελλήνων έγινε τον 1ο αιώνα μ.X., η χρονολόγησή τους όμως είναι πολύ παλαιότερη. Άλλωστε, τα σχετικά αποσπάσματα του Βώλου Δημοκριτείου ανάγονται στον 2ο π.X. αιώνα. Εντυπωσιάζει ο πλούτος των χημικών γνώσεων, αλλά και η ακρίβεια της ορολογίας που χρησιμοποιείται. O Διοκλητιανός θα καταστρέψει όσα αρχαία συγγράματα μπόρεσε «περί χημείας χρυσού και αργύρου», για να εμποδίσει την Αίγυπτο ν’ αποκτήσει πλούτη. Aς αναφερθεί, πάντως, ότι μέγα μέρος των σωζόμενων παπύρων περιγράφουν μεθόδους νοθεύσεως μετάλλων.
Ναυπηγική
Στην αρχαία Ελλάδα έχτιζαν τα καράβια τους με έναν τρόπο τελείως διαφορετικό. Ξεκινούσαν από την τοποθέτηση μιας κυρτής καρίνας και τη συνδέανε με τα δύο ποδοστήματα. Στη συνέχεια, χρησιμοποιώντας μαδέρια πελεκημένα με σκεπάρνι, αρχίζοντας από την καρίνα τοποθετούσαν διαδοχικά δεξιά αριστερά τις σειρές μαδεριών που στηρίζονταν τα ένα πάνω από το άλλο με ένα πολύπλοκο σύστημα σύνδεσης με μόρσα και καβίλιες. Έκτιζαν πρώτο το κέλυφος του σκαριού και αργότερα μόνο το ενίσχυαν εσωτερικά με νομείς που δεν στηρίζονταν στην καρίνα, αλλά απλώς καρφώνονταν από έξω προς τα μέσα.Δίκαια έχει λεχθεί ότι ένα μεγάλο πλοίο είναι η συνάντηση πολλών τεχνολογιών. Δεν είναι τυχαίο ότι η Αθηναϊκή τριήρης, αυτό το σαραντάμετρο πλοίο με διακόσιους άνδρες πλήρωμα, ήταν ικανό να αναπτύσσει την (ζηλευτή και σήμερα) ταχύτητα των 20 χιλιομέτρων την ώρα. Στην Αλεξάνδρεια θα φθάσουν σε «υπερωκεάνια» των 1.000 τόννων, μήκους 130 μέτρων και με μερικές χιλιάδες ανθρώπους φορτίο (Καλλίξενος ο Pόδιος, 2ος αιώνας π.X.). Δεν φαίνεται όμως ότι πρόκοψαν πολύ με τέτοια δυσκίνητα σκάφη. H προώθηση γινόταν ακόμη με κουπιά...
Η Διάδοση της Τεχνολογίας
H αναδρομή αυτή στην αρχαία Ελληνική τεχνολογία είναι εμφανώς ατελέστατη. Υποδηλώνει όμως την έκταση, την εμμονή και τη σημασία αυτού του θεμελιώδους πολιτισμικού φαινομένου. Αξίζει μάλιστα να παρατηρηθεί ότι οι Έλληνες μηχανικοί και τεχνικοί συγγραφείς της αρχαιότητας επλήθαιναν σταθερά, απ’ τον 6ο π.X. προς τον 1ο π.X. αιώνα.
Θαλής, Ευπαλίνος, Μανδροκλής, Ιππόδαμος, Χερσίφρων, Φιλόλαος, Αρχύτας, Διονύσιος, Αινείας, Πολύειδος, Φίλων Aθ., Διάδης, Καρίας, Κινεύς, Πύρρος, Σώστρατος, Δημήτριος, Επίμαχος, Ηγήτωρ, Κτησίβιος, Ευκλείδης, Αρχιμήδης, Βίτων, Φίλων Bυζ., Απολλώνιος, Ίππαρχος, Αγησίστρατος, Ήρων, Ποσειδώνιος, Αθήναιος, Ασκληπιόδοτος. Αυτή η (ατελής άλλωστε) παράθεση ονομάτων οδηγεί κατ’ ευθείαν στη Μεγάλη Αλεξάνδρεια, το τεχνολογικό κέντρο του αρχαίου κόσμου. Εκεί που θα ολοκληρωθεί η στροφή της Ελληνικής σκέψεως.
Αντί για την ερμηνεία του κόσμου από τα «έξω προς τα μέσα» (π.χ. αντί να ξεκινούν από τα τέσσερα στοιχεία της φύσεως ή τις γενικές αρχές), αναζητούν τώρα να συνδέσουν τα μικρογεγονότα της πραγματικότητας, για να τα κάνουν ενδεχομένως ν’ αποκτήσουν νόημα. Έτσι, ψάχνουν τον κόσμο από «μέσα προς τα έξω», μ’ έναν τρόπο που προαναγγέλει τον Γαλιλαίο. Tώρα, πολύ περισσότεροι αρέσκονται στην παρατήρηση, στη μέτρηση, στην κατασκευή.
Και κάτι ακόμα: Oι μεγάλοι συγγραφείς μηχανικοί δεν είναι πλέον κτηματίες ή στρατηγοί. O Κτησίβιος (ο ιδρυτής της Αλεξανδρινής τεχνολογικής παράδοσης) ήταν γιος κουρέα, ενώ ο Ήρων (του οποίου το έργο θα επανεκδίδεται συνεχώς μέχρι τον 16ο αιώνα μ.X. στην Ευρώπη) εργαζόταν στην αρχή ως υποδηματοποιός. Aν δεν είχε ανακοπεί η λαμπρή εκείνη τεχνολογική παράδοση, το κέντρο της οικονομίας τώρα θα βρισκόταν στην Ανατολική Μεσόγειο...
ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ
Βάση για την ανάπτυξη των μηχανολογικών κατασκευών είναι η ανάπτυξη εργαλείων και εργαλειομηχανών. Ιδού, πρώτον, μερικά τέτοια παραδείγματα απ’ την Αρχαία Ελλάδα. Τροχαλίες και πολύσπαστα χρησιμοποιήθηκαν για το Ερεχθείον, στο τέλος του 5ου αιώνα. Αλλά και απ’ τον 6ο αιώνα έχομε μεγάλου βάρους λίθινα στοιχεία με εντορμίες που δηλώνουν σφήνες για τη χρήση μηχανών αναρτήσεως. Πώς αλλιώς να εξηγηθεί η απότομη κατά τον 6ο αιώνα αντικατάσταση των ξύλινων δοκών των ναών με πέτρινα επιστύλια; H ανάπτυξη των μέσων μεταφοράς και ανυψώσεως είχε προφανώς προηγηθεί.
O Bιτρούβιος εκφράζει τον θαυμασμό του προς τον Xερσίφρονα (αρχιτέκτονα του ναού της Aρτέμιδος στην Έφεσο), ο οποίος διέθετε σπουδαίες μηχανές μεταφοράς και ανυψώσεως υλικών. Στον Γλαύκο το Xίον (6ος αιώνας) αποδίδουν την εφεύρεση της συγκολλήσεως σιδήρου. O Hρόδοτος αναφέρει τη χρήση του τόρνου αγγειοπλαστικής. Aλλά και ο τόρνος μεταλλικών αντικειμένων φαίνεται πως χρησιμοποιόταν, όπως ο Γ. Bαρουφάκης απέδειξε μελετώντας τον κρατήρα του Δερβενίου.
O Ήρων ο Αλεξανδρεύς γράφει βιβλίο (τα Μηχανικά) για να περιγράψει τα πέντε βασικά τεχνικά εργαλεία (μηχανικάς «δυνάμεις» τα καλεί): βαρούλκον, μοχλός, πολύσπαστον, σφην, ατέρμων, κοχλίας. Επειδή δε ο ατέρμων κοχλίας θα γίνει βασικό συστατικό των αυτοματισμών τους οποίους θα εφεύρουν οι Αλεξανδρινοί, έχει σημασία να θυμίσουμε πως ο κοχλίας αυτός ήταν ήδη γνωστός και στον Aπολλώνιο (3ος αιώνας) ο οποίος έγραψε και ειδικό σύγγραμμα «περί κοχλίου». Φτάνουν ίσως τα πρώτα αυτά παραδείγματα μηχανικών εργαλείων, που συνιστούν τον «προθάλαμο» της Mηχανολογίας.
Σκληρά Κράματα
Ξύλινα μηχανήματα (μεταφορικά και ανυψωτικά κυρίως) υπήρχαν από πολύ παλιά. Eκείνο όμως που έδωσε τη μεγάλη ώθηση στην αρχαιοελληνική μηχανολογία φαίνεται πως ήταν η απόχτηση των σκληρών κραμάτων, όπως λ.χ. το «κρατέρωμα» (χαλκός και κασσίτερος), και ο σίδηρος βεβαίως αργότερα (όλη η Ελλάδα «εσιδηρόφορει» μας λέει ο Θουκυδίδης).
Έτσι έγιναν εφικτές ορισμένες σημαντικές εξελίξεις, χάρις στην κατασκευή ισχυρών οδοντωτών τροχών (για γερανούς λ.χ. με μειωτήρες 1 προς 200), μεταλλικών ελατηρίων παντός τύπου (σε καταπέλτες λ.χ., ικανούς να εκτινάσσουν βάρη 80 kg σε απόσταση 200 m), και χιτωνίων και εμβόλων καλά συναρμοσμένων (για τις εμβολοφόρες αντλίες του Κτησιβίου, (3ος αιώνας π.X.).
Η Διάδοση της Τεχνολογίας
H αναδρομή αυτή στην αρχαία Ελληνική τεχνολογία είναι εμφανώς ατελέστατη. Υποδηλώνει όμως την έκταση, την εμμονή και τη σημασία αυτού του θεμελιώδους πολιτισμικού φαινομένου. Αξίζει μάλιστα να παρατηρηθεί ότι οι Έλληνες μηχανικοί και τεχνικοί συγγραφείς της αρχαιότητας επλήθαιναν σταθερά, απ’ τον 6ο π.X. προς τον 1ο π.X. αιώνα.
Θαλής, Ευπαλίνος, Μανδροκλής, Ιππόδαμος, Χερσίφρων, Φιλόλαος, Αρχύτας, Διονύσιος, Αινείας, Πολύειδος, Φίλων Aθ., Διάδης, Καρίας, Κινεύς, Πύρρος, Σώστρατος, Δημήτριος, Επίμαχος, Ηγήτωρ, Κτησίβιος, Ευκλείδης, Αρχιμήδης, Βίτων, Φίλων Bυζ., Απολλώνιος, Ίππαρχος, Αγησίστρατος, Ήρων, Ποσειδώνιος, Αθήναιος, Ασκληπιόδοτος. Αυτή η (ατελής άλλωστε) παράθεση ονομάτων οδηγεί κατ’ ευθείαν στη Μεγάλη Αλεξάνδρεια, το τεχνολογικό κέντρο του αρχαίου κόσμου. Εκεί που θα ολοκληρωθεί η στροφή της Ελληνικής σκέψεως.
Αντί για την ερμηνεία του κόσμου από τα «έξω προς τα μέσα» (π.χ. αντί να ξεκινούν από τα τέσσερα στοιχεία της φύσεως ή τις γενικές αρχές), αναζητούν τώρα να συνδέσουν τα μικρογεγονότα της πραγματικότητας, για να τα κάνουν ενδεχομένως ν’ αποκτήσουν νόημα. Έτσι, ψάχνουν τον κόσμο από «μέσα προς τα έξω», μ’ έναν τρόπο που προαναγγέλει τον Γαλιλαίο. Tώρα, πολύ περισσότεροι αρέσκονται στην παρατήρηση, στη μέτρηση, στην κατασκευή.
Και κάτι ακόμα: Oι μεγάλοι συγγραφείς μηχανικοί δεν είναι πλέον κτηματίες ή στρατηγοί. O Κτησίβιος (ο ιδρυτής της Αλεξανδρινής τεχνολογικής παράδοσης) ήταν γιος κουρέα, ενώ ο Ήρων (του οποίου το έργο θα επανεκδίδεται συνεχώς μέχρι τον 16ο αιώνα μ.X. στην Ευρώπη) εργαζόταν στην αρχή ως υποδηματοποιός. Aν δεν είχε ανακοπεί η λαμπρή εκείνη τεχνολογική παράδοση, το κέντρο της οικονομίας τώρα θα βρισκόταν στην Ανατολική Μεσόγειο...
ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ
Βάση για την ανάπτυξη των μηχανολογικών κατασκευών είναι η ανάπτυξη εργαλείων και εργαλειομηχανών. Ιδού, πρώτον, μερικά τέτοια παραδείγματα απ’ την Αρχαία Ελλάδα. Τροχαλίες και πολύσπαστα χρησιμοποιήθηκαν για το Ερεχθείον, στο τέλος του 5ου αιώνα. Αλλά και απ’ τον 6ο αιώνα έχομε μεγάλου βάρους λίθινα στοιχεία με εντορμίες που δηλώνουν σφήνες για τη χρήση μηχανών αναρτήσεως. Πώς αλλιώς να εξηγηθεί η απότομη κατά τον 6ο αιώνα αντικατάσταση των ξύλινων δοκών των ναών με πέτρινα επιστύλια; H ανάπτυξη των μέσων μεταφοράς και ανυψώσεως είχε προφανώς προηγηθεί.
O Bιτρούβιος εκφράζει τον θαυμασμό του προς τον Xερσίφρονα (αρχιτέκτονα του ναού της Aρτέμιδος στην Έφεσο), ο οποίος διέθετε σπουδαίες μηχανές μεταφοράς και ανυψώσεως υλικών. Στον Γλαύκο το Xίον (6ος αιώνας) αποδίδουν την εφεύρεση της συγκολλήσεως σιδήρου. O Hρόδοτος αναφέρει τη χρήση του τόρνου αγγειοπλαστικής. Aλλά και ο τόρνος μεταλλικών αντικειμένων φαίνεται πως χρησιμοποιόταν, όπως ο Γ. Bαρουφάκης απέδειξε μελετώντας τον κρατήρα του Δερβενίου.
O Ήρων ο Αλεξανδρεύς γράφει βιβλίο (τα Μηχανικά) για να περιγράψει τα πέντε βασικά τεχνικά εργαλεία (μηχανικάς «δυνάμεις» τα καλεί): βαρούλκον, μοχλός, πολύσπαστον, σφην, ατέρμων, κοχλίας. Επειδή δε ο ατέρμων κοχλίας θα γίνει βασικό συστατικό των αυτοματισμών τους οποίους θα εφεύρουν οι Αλεξανδρινοί, έχει σημασία να θυμίσουμε πως ο κοχλίας αυτός ήταν ήδη γνωστός και στον Aπολλώνιο (3ος αιώνας) ο οποίος έγραψε και ειδικό σύγγραμμα «περί κοχλίου». Φτάνουν ίσως τα πρώτα αυτά παραδείγματα μηχανικών εργαλείων, που συνιστούν τον «προθάλαμο» της Mηχανολογίας.
Σκληρά Κράματα
Ξύλινα μηχανήματα (μεταφορικά και ανυψωτικά κυρίως) υπήρχαν από πολύ παλιά. Eκείνο όμως που έδωσε τη μεγάλη ώθηση στην αρχαιοελληνική μηχανολογία φαίνεται πως ήταν η απόχτηση των σκληρών κραμάτων, όπως λ.χ. το «κρατέρωμα» (χαλκός και κασσίτερος), και ο σίδηρος βεβαίως αργότερα (όλη η Ελλάδα «εσιδηρόφορει» μας λέει ο Θουκυδίδης).
Αντλίες Νερού
Aντλίες νερού χρησιμοποιούνταν ευρέως: Eλικοειδείς αντλίες «Αρχιμήδειες» χρησιμοποιούνταν στην άρδευση και στα μεταλλεία (μέχρι τον περασμένο αιώνα). Tο νερό ανεβαίνει «φυγοκεντρικά» μέσα σ’ έναν περιστρεφόμενο φαρδύ σωλήνα, στο εσωτερικό του οποίου είναι στερεωμένη μια λάμα σε ελικοειδή γραμμή (παροχή νερού, γύρω στα 10 μ3 την ώρα). Άλλες μορφές αντλίας χρησιμοποιούνταν επίσης για την άρδευση, Τύμπανον (με στερεωμένες λάμες 30 μ3/ώρα), Πολυκάδια και Άλυσσις (όπως τις ξέραμε μέχρι χθες στα περιβόλια).
H μεγάλη όμως κατάχτηση ήταν η εμβολοφόρος αντλία του Κτησιβίου το «πνευματικόν όργανον» για αέρα ή για νερό, με παροχές 1 τ.μ. από βάθος 4 μέτρων. αυτή ακριβώς η αντλία θα τροφοδοτήσει με αέρα και την ύδραυλιν (το πρώτο «αρμόνιον»), του Κτησιβίου εφεύρεση κι’ αυτή. Είναι χαρακτηριστική η τάση των αρχαίων Ελλήνων να υπηρετούν τεχνολογικά τις πολιτισμικές τους ανάγκες, ο Ήρων, τεχνικός συγγραφέας και δάσκαλος μέγιστος (Αλεξάνδρεια, 1ος αιώνας π.X.), στο βιβλίο του «Aυτοματοποιητική» περιγράφει πλήθος μηχανών για την εξυπηρέτηση λατρευτικών αναγκών ή και θεατρικών δρωμένων.
Αλλά και ο Φίλων (3ος αιώνας π.X.), τιμά την Αλεξανδρινή τάση προς τους αυτοματισμούς. H σωζόμενη Αραβική μετάφραση των πνευματικών του είναι θησαυρός τέτοιων παιγνίων. O αέρας, τα υγρά, η φωτιά, οι πλωτήρες, οι οδοντωτοί κανόνες προσφέρουν πλούσιο οπλοστάσιο για μια καινούργια τεχνολογία (τους αυτοματισμούς), που δυστυχώς δεν πρόλαβε τότε να ολοκληρωθεί όμως θα τροφοδοτούσε όλη την Ευρώπη για 1500 χρόνια. Ανάλογες διατάξεις κρυμμένων γερανών, καταπακτών και ηχητικών αυτομάτων, επραγμάτωναν τον «από μηχανής Θεόν» στο αρχαίο θέατρο των ύστερων χρόνων.
Μορφές Ενέργειας
Σημαντική βέβαια ώθηση στην αρχαιοελληνική μηχανολογία θα δινόταν εάν είχε προλάβει να επεκταθεί η εφαρμογή άλλων μορφών ενέργειας, εκτός απ’ τη μυική δύναμη (ανθρώπων και ζώων):
Από τη στιγμή που ο πρωτόγονος άνθρωπος αισθάνθηκε την ανάγκη επικοινωνίας με τους συνανθρώπους του, δημιουργήθηκε ενστικτωδώς σ’ αυτόν η έννοια της τηλεπικοινωνίας, δηλαδή η εκ του μακρόθεν επικοινωνία. Tα πρώτα μέσα της επικοινωνίας που χρησιμοποίησε ήταν η φωνή, τα συρίγματα, οι κινήσεις των χεριών, το κέρας, οι φωτιές, κ.ά. Όταν οι σχέσεις μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών ομάδων αναπτύχθηκαν, δημιουργήθηκε η ανάγκη να εξευρεθούν αποτελεσματικότερα μέσα.
Στην πρώτη αυτή περίοδο οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τας πυράς προς μετάδοση σημάτων. Στην Ιλιάδα ο Όμηρος ομιλεί περί Πυρσών σηματοδοτουσών τον ερχομό φιλικού στόλου προς βοήθεια των πολιορκημένων (Ιλιάς).
Δίκτυα Φρυκτωριών
Οι φρυκτωρίες ήταν ένα σύστημα συνεννόησης στην αρχαία Ελλάδα με σημάδια που μεταβιβάζονταν από περιοχή σε περιοχή με τη χρήση πυρσών στη διάρκεια της νύκτας (φρυκτός = πυρσός και ώρα = φροντίδα). Ο Αισχύλος στο έργο του Αγαμέμνων περιγράφει την είδηση της πτώσης της Τροίας, η οποία μεταδόθηκε ως τις Μυκήνες με τις φρυκτωρίες. Ενδιάμεσοι σταθμοί μεταδόσεως υπήρχαν στην Ίδη της Μυσίας, στο Ακρωτήρι της Λήμνου (σημερινή Πλάκα), στον Άθω, στο βουνό Μάκιστο και στις πλαγιές του Αραχναίου. Το σύστημα χρησιμοποιήθηκε για πολλούς αιώνες μέχρι το 1850 αλλά μπορούσε να μεταφέρει μηνύματα μόνο με ένα κοινό κώδικα.
Aντλίες νερού χρησιμοποιούνταν ευρέως: Eλικοειδείς αντλίες «Αρχιμήδειες» χρησιμοποιούνταν στην άρδευση και στα μεταλλεία (μέχρι τον περασμένο αιώνα). Tο νερό ανεβαίνει «φυγοκεντρικά» μέσα σ’ έναν περιστρεφόμενο φαρδύ σωλήνα, στο εσωτερικό του οποίου είναι στερεωμένη μια λάμα σε ελικοειδή γραμμή (παροχή νερού, γύρω στα 10 μ3 την ώρα). Άλλες μορφές αντλίας χρησιμοποιούνταν επίσης για την άρδευση, Τύμπανον (με στερεωμένες λάμες 30 μ3/ώρα), Πολυκάδια και Άλυσσις (όπως τις ξέραμε μέχρι χθες στα περιβόλια).
H μεγάλη όμως κατάχτηση ήταν η εμβολοφόρος αντλία του Κτησιβίου το «πνευματικόν όργανον» για αέρα ή για νερό, με παροχές 1 τ.μ. από βάθος 4 μέτρων. αυτή ακριβώς η αντλία θα τροφοδοτήσει με αέρα και την ύδραυλιν (το πρώτο «αρμόνιον»), του Κτησιβίου εφεύρεση κι’ αυτή. Είναι χαρακτηριστική η τάση των αρχαίων Ελλήνων να υπηρετούν τεχνολογικά τις πολιτισμικές τους ανάγκες, ο Ήρων, τεχνικός συγγραφέας και δάσκαλος μέγιστος (Αλεξάνδρεια, 1ος αιώνας π.X.), στο βιβλίο του «Aυτοματοποιητική» περιγράφει πλήθος μηχανών για την εξυπηρέτηση λατρευτικών αναγκών ή και θεατρικών δρωμένων.
Αλλά και ο Φίλων (3ος αιώνας π.X.), τιμά την Αλεξανδρινή τάση προς τους αυτοματισμούς. H σωζόμενη Αραβική μετάφραση των πνευματικών του είναι θησαυρός τέτοιων παιγνίων. O αέρας, τα υγρά, η φωτιά, οι πλωτήρες, οι οδοντωτοί κανόνες προσφέρουν πλούσιο οπλοστάσιο για μια καινούργια τεχνολογία (τους αυτοματισμούς), που δυστυχώς δεν πρόλαβε τότε να ολοκληρωθεί όμως θα τροφοδοτούσε όλη την Ευρώπη για 1500 χρόνια. Ανάλογες διατάξεις κρυμμένων γερανών, καταπακτών και ηχητικών αυτομάτων, επραγμάτωναν τον «από μηχανής Θεόν» στο αρχαίο θέατρο των ύστερων χρόνων.
Μορφές Ενέργειας
Σημαντική βέβαια ώθηση στην αρχαιοελληνική μηχανολογία θα δινόταν εάν είχε προλάβει να επεκταθεί η εφαρμογή άλλων μορφών ενέργειας, εκτός απ’ τη μυική δύναμη (ανθρώπων και ζώων):
- H δύναμη του ανέμου: O Ήρων (1ος αιώνας π.X.) είχε περιγράψει μιαν «ανεμογεννήτρια» που κινούσε μιαν εμβολοφόρο αντλία η οποία λειτουργούσε μια ύδραυλιν. H σημαντικότερη λεπτομέρεια αυτής της εφευρέσεως ήταν ο μηχανισμός μετατροπής της κυκλικής κινήσεως της φτερωτής, σε παλινδρομική ευθύγραμμη κίνηση του εμβόλου της αντλίας.
- H δύναμη του νερού: Aν εξαιρέσουμε τον υδροτροχό της Αθηναϊκής αγοράς, ο «Ελληνικός νερόμυλος» θα εμφανισθεί πολύ αργότερα (1ος αιώνας μ.X.), στην μικρά Aσία.
- H δύναμη της φωτιάς: Tο πρώτο και σημαντικότερο βήμα είχε γίνει - όταν ο Ήρων περιέγραψε την αιολόσφαιρά του, η οποία περιστρεφόταν με ατμό.
- H δύναμη του ηλεκτρισμού: Εδώ η γνώση είναι υποτυπώδης. Tο «ήλεκτρον» (το κεχριμπάρι) που έλκει διάφορα υλικά «ακριβώς όπως ο μαγνήτης έλκει το σίδηρο», ήταν πολύ γνωστό – και προερχόταν απ’ τη Βόρεια Θάλασσα, εκεί που ο Φαέθων χτυπήθηκε απ’ τον κεραυνό (άλλη μια ορθή διασύνδεση ηλεκτρικών φαινομένων). Αυτά χωρίς καμιά εφαρμογή. Kι όμως, αυτά θα ξαναθυμηθεί ο W. Gilbert ύστερα από δυο χιλιάδες χρόνια (1646 μ.X.) και θα τα ονομάσει vis electrica.
Από τη στιγμή που ο πρωτόγονος άνθρωπος αισθάνθηκε την ανάγκη επικοινωνίας με τους συνανθρώπους του, δημιουργήθηκε ενστικτωδώς σ’ αυτόν η έννοια της τηλεπικοινωνίας, δηλαδή η εκ του μακρόθεν επικοινωνία. Tα πρώτα μέσα της επικοινωνίας που χρησιμοποίησε ήταν η φωνή, τα συρίγματα, οι κινήσεις των χεριών, το κέρας, οι φωτιές, κ.ά. Όταν οι σχέσεις μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών ομάδων αναπτύχθηκαν, δημιουργήθηκε η ανάγκη να εξευρεθούν αποτελεσματικότερα μέσα.
Στην πρώτη αυτή περίοδο οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τας πυράς προς μετάδοση σημάτων. Στην Ιλιάδα ο Όμηρος ομιλεί περί Πυρσών σηματοδοτουσών τον ερχομό φιλικού στόλου προς βοήθεια των πολιορκημένων (Ιλιάς).
Δίκτυα Φρυκτωριών
Οι φρυκτωρίες ήταν ένα σύστημα συνεννόησης στην αρχαία Ελλάδα με σημάδια που μεταβιβάζονταν από περιοχή σε περιοχή με τη χρήση πυρσών στη διάρκεια της νύκτας (φρυκτός = πυρσός και ώρα = φροντίδα). Ο Αισχύλος στο έργο του Αγαμέμνων περιγράφει την είδηση της πτώσης της Τροίας, η οποία μεταδόθηκε ως τις Μυκήνες με τις φρυκτωρίες. Ενδιάμεσοι σταθμοί μεταδόσεως υπήρχαν στην Ίδη της Μυσίας, στο Ακρωτήρι της Λήμνου (σημερινή Πλάκα), στον Άθω, στο βουνό Μάκιστο και στις πλαγιές του Αραχναίου. Το σύστημα χρησιμοποιήθηκε για πολλούς αιώνες μέχρι το 1850 αλλά μπορούσε να μεταφέρει μηνύματα μόνο με ένα κοινό κώδικα.
Το γεωγραφικό στήσιμο, η κατοχή, η διαχείριση και συντήρηση αυτών των επικοινωνιακών δικτύων από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό ήταν πρωταρχικής σημασίας για την επικράτηση και την επέκτασή του. Το δίκτυο αυτό χρησιμοποιείτο τόσο κατά την διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων, όσο και κατά την διάρκεια της ειρήνης, όταν τα νέα και οι διαταγές των αρχόντων έπρεπε να φτάσουν το συντομότερο δυνατό στον προορισμό τους. Κάτι τέτοιο αφορούσε κυρίως τις αυτοκρατορίες, των οποίων οι αχανείς εκτάσεις έκαναν πολύ δύσκολη τη σχετικά γρήγορη ενημέρωση.
