Ρωμαϊκή αυτοκρατορία Β!

Κατά τη διάρκεια των επιδρομών αυτών, οι Γότθοι λεηλάτησαν το Βυζάντιο, την Χρυσόπολιν (το σημερινό Σκούταρι), την Κύζικο, τη Νικομήδεια και τα νησιά του Αρχιπελάγους. Οι Γότθοι πειρατές προχώρησαν ακόμη περισσότερο: χτύπησαν την Έφεσο και τη Θεσσαλονίκη, και φθάνοντας στις νότιες Ελληνικές ακτές, λεηλάτησαν το Άργος, την Κόρινθο και, πιθανόν, την Αθήνα. Ευτυχώς όμως τα ανεκτίμητα μνημεία της κλασικής τέχνης σώθηκαν. Η Κρήτη, η Ρόδος και η Κύπρος υπέφεραν επίσης από τις επιδρομές των Γότθων. Μετά από όλες τους αυτές τις θαλασσινές εκστρατείες, αφού ικανοποιούνταν από τις λεηλασίες τους, οι βάρβαροι γύριζαν στα μέρη τους, στις βόρειες ακτές της Μαύρης Θάλασσας.

Πολλοί όμως από αυτούς τους πειρατές εξολοθρεύονταν στις ξένες ακτές ή συλλαμβάνονταν αιχμάλωτοι από τις Ρωμαϊκές δυνάμεις. Πολύ πιο σοβαρά ήταν τα πράγματα στην ξηρά. Από τις αρχές του 3ου αιώνα, οι Γότθοι, εκμεταλλευόμενοι την αναρχία που επικρατούσε στην Αυτοκρατορία, άρχισαν να διασχίζουν τον Δούναβη και να καταπατούν τις περιοχές της Αυτοκρατορίας. Ο Αυτοκράτορας Γορδιανός αναγκάστηκε να πληρώνει στους Γότθους ετήσιο φόρο. Αλλά κι αυτό δεν αρκούσε, εφόσον λίγο αργότερα οι Γότθοι καταπάτησαν και πάλι τις περιοχές της Αυτοκρατορίας και κατέβηκαν μέχρι την Μακεδονία και την Θράκη.

Ο Αυτοκράτορας Δέκιος βάδισε εναντίον τους, αλλά σκοτώθηκε το 251, στη μάχη, ενώ το 269 ο Κλαύδιος πέτυχε να νικήσει τους Γότθους κοντά στη Ναϊσσό. Από τους πολλούς αιχμαλώτους που συνελήφθησαν κατά τη διάρκεια της μάχης, άλλοι τοποθετήθηκαν στον στρατό και άλλοι στάλθηκαν ως άποικοι (coloni) στις αραιοκατοικημένες Ρωμαϊκές επαρχίες. Για τη νίκη του εναντίον των Γότθων, ο Κλαύδιος ονομάστηκε «Γοτθικός». Ο Αυρηλιανός όμως, που για ένα διάστημα είχε ανορθώσει την Αυτοκρατορία (270 - 275), αναγκάστηκε να εγκαταλείψει στους Βαρβάρους τη Δακία και να μεταφέρει τον πληθυσμό της στη Μοισία.

Τον 4ο αιώνα βρίσκουμε αρκετούς Γότθους στον στρατό και, όπως αναφέρει ένας ιστορικός, ένα τμήμα Γότθων υπηρέτησε πιστά τους Ρωμαίους κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Μαξιμιανού. Επίσης είναι ήδη γνωστό ότι οι Γότθοι υπηρέτησαν στον στρατό τού Μεγάλου Κωνσταντίνου και ότι τον βοήθησαν στον αγώνα του εναντίον του Λικινίου. Την εποχή του Κωνσταντίνου οι Βησιγότθοι συμφώνησαν να βοηθήσουν τον Αυτοκράτορα με 40.000 στρατιώτες, ενώ, αργότερα, ο Ιουλιανός διατήρησε ένα σύνταγμα Γότθων στον στρατό του. Τον 3ο αιώνα άρχισε να διαδίδεται στους Γότθους ο Χριστιανισμός, τον οποίο, πιθανόν, δίδαξαν πρώτοι οι Χριστιανοί που συνελήφθησαν αιχμάλωτοι στη Μικρά Ασία κατά τη διάρκεια των θαλασσινών επιδρομών.

Οι Χριστιανοί Γότθοι έστειλαν ως αντιπρόσωπό τους στην Α' Οικουμενική Σύνοδο της Νικαίας, τον Επίσκοπό τους Θεόφιλο, ο οποίος ήταν ένας από εκείνους που υπέγραψαν το Σύμβολο της Νικαίας. Κύριος φωτιστής των Γότθων, στον Δούναβη, κατά τον 4ο αιώνα, υπήρξε ο Ουλφίλας, ο οποίος θεωρείται, από μερικούς, ότι ήταν Ελληνικής καταγωγής, αν και γεννήθηκε σε Γοτθικό έδαφος. Έζησε αρκετά χρόνια στην Κωνσταντινούπολη, όπου αργότερα χειροτονήθηκε επίσκοπος από έναν οπαδό του Αρείου. Όταν γύρισε στους Γότθους δίδαξε για αρκετά χρόνια τον Χριστιανισμό σύμφωνα με τις αρχές του Αρείου. Θέλοντας να κάνει γνωστά τα Ευαγγέλια στον λαό του, εφηύρε ένα Γοτθικό αλφάβητο, με βάση, εν μέρει, τα Ελληνικά γράμματα και μετέφρασε την Βίβλο στη Γοτθική γλώσσα.

Η διάδοση του Αρειανισμού στους Γότθους έχει μεγάλη σημασία για τη μετέπειτα ιστορία τους, γιατί ακριβώς η θρησκευτική διαφορά τους εμπόδισε, όταν αργότερα κατέβηκαν στις περιοχές της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, να συγχωνευθούν με τους αυτόχθονες, οι οποίοι ήταν οπαδοί του Συμβόλου της Νικαίας. Οι Γότθοι της Κριμαίας έμειναν Ορθόδοξοι. Οι ειρηνικές σχέσεις μεταξύ Αυτοκρατορίας και Γότθων διεκόπησαν το 376, όταν εμφανίστηκε, με προέλευση την Ασία, ο Μογγολικής καταγωγής βάρβαρος λαός των Ούννων.

Βαδίζοντας προς τη Δύση, οι βάρβαροι νίκησαν τους Οστρογότθους και ενωμένοι μαζί τους προχώρησαν περισσότερο φθάνοντας μέχρι την περιοχή των Βησιγότθων, οι οποίοι, υπό την πίεση της επιδρομής και των σφαγών, αναγκάστηκαν να εισέλθουν στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Οι σχετικές πηγές μας πληροφορούν ότι οι Γότθοι στάθηκαν στην βόρεια όχθη τού Δούναβη, ικετεύοντας με δυνατούς θρήνους τους Ρωμαίους να τους αφήσουν να περάσουν τον ποταμό. Οι βάρβαροι έστειλαν αντιπρόσωπο στον Αυτοκράτορα και πρότειναν να εγκατασταθούν στη Θράκη και την Μοισία, να καλλιεργούν τη γη, να δώσουν άντρες για τον στρατό και να υπακούουν ακριβώς όπως και οι Ρωμαίοι υπήκοοι όλες τις διαταγές.

Οι περισσότεροι από τους Ρωμαίους αξιωματούχους δέχτηκαν ευνοϊκά την πρόταση των Γότθων, αναγνωρίζοντας το τι είχε να κερδίσει το κράτος αν γινόταν δεκτή. Κατ' αρχήν αντιμετώπισαν την πρόταση αυτή σαν μια ευκαιρία να αυξηθεί ο πληθυσμός των γεωργικών περιοχών και ο αριθμός των στρατιωτών και, κατόπιν, σκέφθηκαν ότι οι νέοι υπήκοοι θα υπερασπίζονταν την Αυτοκρατορία, ενώ οι παλαιοί κάτοικοι των επαρχιών είχαν την δυνατότητα να απαλλαγούν από τη στρατιωτική τους θητεία, πληρώνοντας χρήματα, τα οποία θα ενίσχυαν σημαντικά τα κρατικά έσοδα. Τελικά υπερίσχυσαν αυτοί που δέχτηκαν ευνοϊκά την πρόταση των βαρβάρων και οι Γότθοι πήραν επισήμως την άδεια να διασχίσουν τον Δούναβη.

''Έτσι, -όπως γράφει ο Φυστέλ ντε Κουλάνζ (Fustel de Coulanges)-, τετρακόσιες μέχρι πεντακόσιες χιλιάδες βάρβαροι, από τους οποίους οι μισοί μπορούσαν να πολεμούν, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Αυτοκρατορίας''. Αν και ο αριθμός αυτός θεωρείται υπερβολικός, το γεγονός πάντως είναι ότι οι Γότθοι που εγκαταστάθηκαν στην Μοισία ήταν πολλοί. Κατ' αρχήν οι Γότθοι ζούσαν μια πολύ ειρηνική ζωή, αλλά σιγά-σιγά άρχισαν να μην είναι ικανοποιημένοι και να ενοχλούνται με τις καταχρήσεις των στρατηγών και των αξιωματούχων, οι οποίοι υπεξαιρούσαν μέρος των χρημάτων που είχαν παραχωρηθεί για τις ανάγκες των αποίκων που υπέφεραν όχι μόνο από έλλειψη τροφής, αλλά και από κακοποιήσεις των ίδιων των γυναικών τους και των παιδιών τους.

Πολλοί Γότθοι εγκαταστάθηκαν στη Μικρά Ασία. Οι διαμαρτυρίες τους όμως δεν εισακούστηκαν και, τελικά, οι βάρβαροι επαναστάτησαν. Ζήτησαν τη βοήθεια των Αλανών και των Ούννων, εισέβαλαν στη Θράκη και βάδισαν εναντίον της Κωνσταντινούπολης. Την εποχή αυτή ο Αυτοκράτορας Ουάλης είχε εκστρατεύσει στην Περσία, αλλά όταν έμαθε για την επανάσταση των Γότθων άφησε την Αντιόχεια και ήρθε στην Κωνσταντινούπολη. Μια αποφασιστική μάχη που έγινε κοντά στην Αδριανούπολη, τον Αύγουστο του 378, είχε ως αποτέλεσμα να σκοτωθεί ο Ουάλης και να ηττηθεί ολοκληρωτικά ο στρατός του.

Ο δρόμος προς την πρωτεύουσα φαινόταν ανοιχτός για τους Γότθους, οι οποίοι έφθασαν έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης, χωρίς όμως να έχουν κάποιο συγκεκριμένο σχέδιο επιθέσεως κατά της Αυτοκρατορίας. Ο διάδοχος του Ουάλη, Θεοδόσιος, με τη βοήθεια των δικών του Γότθων στρατιωτών, πέτυχε να νικήσει και να σταματήσει τους βαρβάρους. Έτσι, ενώ ένα μέρος των Γότθων χτυπούσε την Αυτοκρατορία, ένα άλλο πολεμούσε εναντίον της φυλής του, πρόθυμο να υπηρετήσει πιστά τον Αυτοκρατορικό στρατό. Ο ιστορικός του 5ου αιώνα Ζώσιμος αναφέρει ότι μετά τη νίκη του Θεοδοσίου «η ειρήνη απεκατεστάθη στη Θράκη γιατί απωλέσθησαν όλοι οι βάρβαροι που ήσαν εκεί».

Η νίκη των Γότθων στην Αδριανούπολη δεν τούς βοήθησε να εδραιωθούν σε καμιά πλέον επαρχία της Αυτοκρατορίας. Μετά, όμως, μετά από αυτά τα γεγονότα, οι Γερμανοί άρχισαν να επηρεάζουν τη ζωή της Αυτοκρατορίας με ειρηνικά μέσα. Ο Θεοδόσιος έχοντας πλήρη επίγνωση ότι δεν μπορούσε να κυριαρχήσει επάνω στους βαρβάρους με τη βία, αποφάσισε ν' ακολουθήσει μια τακτική ειρηνικών σχέσεων με τους Γότθους, να εισαγάγει δηλαδή ανάμεσά τους ορισμένα στοιχεία του Ρωμαϊκού πολιτισμού και να τους τοποθετήσει στις μονάδες του Ρωμαϊκού στρατού.

Σιγά-σιγά ο στρατός -του οποίου βασικό καθήκον ήταν να υπερασπίζεται την Αυτοκρατορία- έγινε, κατά το μεγαλύτερό του μέρος, ένας Γερμανικός στρατός, του οποίου οι στρατιώτες ήταν υποχρεωμένοι, πολλές φορές, να πολεμούν εναντίον των συμφύλων τους. Η επιρροή των Γότθων ήταν αισθητή τόσο στους ανώτερους στρατιωτικούς κύκλους όσο και στη διοίκηση, πολλές δε υπεύθυνες θέσεις ήρθαν στα χέρια των Γερμανών. Ο Θεοδόσιος, ακολουθώντας τη Γερμανόφιλη πολιτική του, δεν αντιλήφθηκε ότι μια ελεύθερη ανάπτυξη του Γερμανικού στοιχείου μπορούσε ν' απειλήσει την ύπαρξη της Αυτοκρατορίας. Έδειξε αρκετή έλλειψη σοφίας, αφήνοντας την άμυνα της Αυτοκρατορίας στα χέρια των Γερμανών.

Οι Γότθοι γρήγορα έμαθαν τη Ρωμαϊκή τέχνη του πολέμου, τις Ρωμαϊκές τεχνικές και μεθόδους μάχης, και εξελίχθηκαν σε μια δύναμη που σε οποιαδήποτε στιγμή μπορούσε ν' απειλήσει την Αυτοκρατορία. Ο εγχώριος Ελληνο-Ρωμαϊκός πληθυσμός παρακολουθούσε την ανάπτυξη της δύναμης των Γερμανών με ανησυχία και ενίσχυσε μια αντι-γερμανική κίνηση, που μπορούσε να φέρει σε δύσκολη θέση την Αυτοκρατορία. Ο Θεοδόσιος πέθανε στο Μιλάνο το 395 και το ταριχευμένο του σώμα μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου και τάφηκε στον ναό των Αγίων Αποστόλων. Για τις υπηρεσίες τις οποίες πρόσφερε ο Θεοδόσιος στον αγώνα του Χριστιανισμού κατά των ειδωλολατρών, ονομάστηκε «Μέγας».

Οι δύο πολύ νεαροί γιοι του, ο Αρκάδιος και ο Ονώριος, ανέλαβαν τη διοίκηση της Αυτοκρατορίας ο μεν πρώτος στην Ανατολή, ο δε δεύτερος στη Δύση. Ο Θεοδόσιος δεν πέτυχε να λύσει τα κύρια προβλήματα της εποχής του. Η Β' Οικουμενική Σύνοδος, καθιερώνοντας το Σύμβολο της Νικαίας ως τη βάση του Χριστιανισμού, δεν πέτυχε την ενότητα της Εκκλησίας. Ο Αρειανισμός, σε όλες του τις εκφάνσεις, δεν έπαψε να υπάρχει και, κατά την εξέλιξή του, δημιούργησε νέες θρησκευτικές κινήσεις, οι οποίες κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα αναστάτωσαν την θρησκευτική ζωή της Αυτοκρατορίας, ενώ συγχρόνως επηρέασαν πολύ, κατά την περίοδο αυτή, την κοινωνική της ζωή.

Αυτό κυρίως ισχύει για τις ανατολικές επαρχίες της Συρίας και της Αιγύπτου, όπου οι νέες θρησκευτικές εξελίξεις είχαν πολύ μεγάλες συνέπειες. Ο Θεοδόσιος, στα τελευταία χρόνια της ζωής του, αναγκάστηκε να υποχωρήσει στην προηγούμενή του αυστηρή τακτική της προσκολλήσεως στο Σύμβολο της Νικαίας. Αναγκάστηκε δηλαδή να κάνει παραχωρήσεις στους Γερμανούς οπαδούς του Αρείου, οι οποίοι, την εποχή εκείνη, αποτελούσαν την μεγάλη πλειονότητα του στρατού. Κατ' αυτόν τον τρόπο, και στον θρησκευτικό τομέα -όπως στον διοικητικό και τον στρατιωτικό- οι Γότθοι άσκησαν μεγάλη επιρροή.

Βασικά κέντρα της δυνάμεώς τους υπήρξαν η ίδια η πρωτεύουσα, η Βαλκανική Χερσόνησος και μέρος της Μικράς Ασίας, ενώ στις ανατολικές επαρχίες της Συρίας, της Παλαιστίνης και της Αιγύπτου έγινε ελάχιστα αισθητή η δύναμη των Γότθων. Κατ' αυτόν τον τρόπο, οι διαφωνίες των εγχωρίων στο θρησκευτικό -όπως και στο φυλετικό- ζήτημα γίνονταν, καθώς περνούσε ο καιρός, πιο έντονες. Με λίγα λόγια, ο Θεοδόσιος δεν πέτυχε να λύσει τα εξής δύο σοβαρά προβλήματα: τη δημιουργία μίας και μοναδικής και ενιαίας Εκκλησίας και την ανάπτυξη αρμονικών σχέσεων με τους Βαρβάρους. Τα δύο αυτά πολύπλοκα προβλήματα παρέμειναν άλυτα όταν οι διάδοχοι τού Θεοδοσίου ανέλαβαν τη διοίκηση της Αυτοκρατορίας.