Αγαθαρχίδης ο Κνίδιος

Ο Αγαθαρχίδης ο Κνίδιος ήταν αρχαίος Έλληνας, ιστορικός, γεωγράφος,φυσιοδίφης και περιπατητικός φιλόσοφος που έζησε στον 2ο αιώνα π.Χ.

Βίος

Γεννήθηκε πιθανώς στην τελευταία δεκαετία του 3ου αι. π.Χ. Καταγόταν από την Κνίδο της Μικράς Ασίας, μετακινήθηκε όμως νωρίς στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου όπου άρχισε να εργάζεται ως δάσκαλος. Στη συνέχεια διατέλεσε «αναγνώστης» (γραμματέας) του αυλικού Ηρακλείδη Λέμβου ο οποίος είχε σημαντική επιρροή επί των ημερών του Πτολεμαίου του Φιλομήτωρος. Στη συνέχεια διετέλεσε πρεσβευτής των Πτολεμαίων κατά τον πόλεμο με τον Αντίοχο Δ΄ της Συρίας (τελείωσε το 160 π.Χ.). Η θέση του Αγαθαρχίδη δίπλα στον Ηρακλείδη του επέτρεψε να γίνει αυτόπτης μάρτυρας σημαντικών γεγονότων εκείνης της εποχής. Επίσης είναι πιθανό να του έδωσε πρόσβαση στα βασιλικά αρχεία.

Όταν στον θρόνο ανέβηκε ο Πτολεμαίος Φύσκωνας, το 145 π.Χ., ο Αγαθαρχίδης, όπως και όσοι άλλοι είχαν ευεργετηθεί από τον προηγούμενο βασιλιά, έχασε τη θέση του. Μετά από αυτό, αναγκάστηκε να φύγει, σε περασμένη ηλικία, από την Αλεξάνδρεια. Δεν είναι γνωστό που πήγε, αλλά είναι πιθανό πως ξαναγύρισε στην Κνίδο ή κατέληξε στην Αθήνα. επιδόθηκε σε ερευνητικά ταξίδια και περιηγήσεις. Πέθανε γύρω στο 130 π.Χ. (παραδίδεται ότι το 132 ή 131 π.Χ. ήταν 75 ετών).

Έργο

Από το συγγραφικό έργο του έχουν διασωθεί μόνο αποσπάσματα.

Από το έργο του, Περί της Ερυθράς Θάλασσας(δεν πρόκειται για τον μεταγενέστερο Περίπλου της Ερυθράς Θάλασσας του 2ου αιώνα μ.Χ.), έχει διασωθεί σχεδόν ολόκληρος ο πέμπτος τόμος, μια γεωγραφική πραγματεία για το Κέρας της Αφρικής και τις χώρες γύρω από την Ερυθρά Θάλασσα. Σύμφωνα με τον ιστορικό Stanley Burstein, «η σχετική σοβαρότητα της εργασίας του Αγαθαρχίδη, όταν αυτή συγκρίνεται με προηγούμενα έργα, και ο όγκος των πληροφοριών που μας παραδίδει οδηγούν γρήγορα στο συμπέρασμα ότι το έργο του ήταν πολύτιμη σύνοψη των αποτελεσμάτων των πτολεμαϊκών εξευρενητικών αποστολών.» Στο πρώτο βιβλίο του έργου του αυτού γίνεται συζήτηση για την προέλευση του ονόματος της Ερυθράς θάλασσας. Στο 5ο βιβλίο περιγράφεται η ζωή των Σαββαίων της Αραβίας και των Ιχθυοφάγων της Ανατολικής Αφρικής, τον τρόπο με τον οποίο οι ελεφαντοφάγοι έπιαναν τους ελέφαντες. Επίσης περιγράφεται η εργασία των εργατών στα χρυσωρυχεία των βουνών της Αιγύπτου, κοντά στην Ερυθρά θάλασσα. Τα περί Ιχθυοφάγων και χρυσωρύχων έχουν επίσης παρατεθεί από τον Διόδωρο Σικελιώτη. Ανάμεσα στα άλλα αξιοπερίεργα ζώα, αναφέρει την καμηλοπάρδαλη, την οποία τοποθετεί στη χώρα των Τρωγλοδυτών, και τον ρινόκερο. Υλικό από αυτό το βιβλίο έχουν επίσης παραθέσει, απευθείας είτε έμμεσα, οι Αθήναιος, Στράβων, Πλίνιος ο πρεσβύτερος, Αιλιανός, Ιώσηπος και άλλοι συγγραφείς. Αν και το έργο αυτό του Αγαθαρχίδη είχε ήδη από τον 2ο αι. μ.Χ. ξεπεραστεί από αναλυτικότερες εργασίες άλλων συγγραφέων, τον 10 αι. ο Πατριάρχη Φώτιος βρήκε ένα αντίγραφό του το οποίο διέσωσε στη Μυριόβιβλο. Ο Φώτιος ισχυρίζεται ότι ο Αγαθαρχίδης έγραψε με ύφος γλαφυρό, προσεγμένο και ευανάγνωστο. Επίσης φρόντιζε οι εξιστορήσεις του να περιέχουν φιλοσοφικές ρήσεις. Το ύφος αυτό έλαβε ευνοϊκή κριτική από τον Φώτιο.

Στη σύνθεση των λόγων του, ο Αγαθαρχίδης ήταν μιμητής του Θουκυδίδη, τον οποίο συναγωνίζεται επάξια σε μεγαλοπρέπεια και ξεπερνά σε καθαρότητα. Φαίνεται να είναι ο πρώτος που ανακάλυψε την πραγματική αιτία των ετήσιων πλημυρρών του Νείλου.

Το έργο του Αγαθαρχίδη στη γεωγραφία και ο χειρισμός του υλικού που διέθετε επηρέασαν τον Διόδωρο Σικελιώτη. Ο τρόπος με τον οποίο πέρασε η φιλοσοφία στις εξιστορήσεις του επηρέασε τον Ποσειδώνιο τον Ρόδιο.

Ο Αγαθαρχίδης με το έργο του αναβάθμισε τον ρόλο της εθνογραφίας, την οποία θεωρούσε βάση της ιστορίας και όχι εργαλείο της γεωγραφίας. Θεωρούσε ότι ο πολιτισμός είχε βλαπτική επίδραση στους αυτόχθονες γηγενείς λαούς στους οποίους επιβαλλόταν. Έτσι εναντιωνόταν έμμεσα στην πτολεμαϊκή πολιτική ενώ ήταν ήταν αντίθετος και στην επεκτατική πολιτική της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας.

Ως πολέμιος του ασιανισμού, ο οποίος έδινε το προβάδισμα στη ρητορική, ο Αγαθαρχίδης έδινε το προβάδισμα στη φιλοσοφία. Γι αυτό υπήρξε ένας από τους προδρόμους της διαμάχης μεταξύ φιλοσοφίας και ρητορικής που τάραξε τα νερά του πνευματικού κόσμου στο τέλος του 2ου και κατά τη διάρκεια του 1ου αι. π.Χ. Στη φιλοσοφία όμως δεν τον ενδιέφερε η μεταφυσική αλλά αναζητούσε σε αυτή το εργαλείο ταξινόμησης μεγάλων όγκων από εμπειρικά συλλεγμένα δεδομένα. Στις αναλυτικές περιγραφές του των πρωτόγονων λαών, διαφαίνονται συχνά οι επιρροές της φιλοσοφίας των Επικουρείων.

Προς τιμήν του Αγαθαρχίδη έχει ονομαστεί κρατήρας στη Σελήνη.

Πηγές

• Smith, William, (επιμ.) Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, 1867