Αρίστιππος ο Κυρηναίος

Ο Αρίστιππος ο πρεσβύτερος ήταν φιλόσοφος, μαθητής του Σωκράτη και ιδρυτής της Κυρηναϊκής Σχολής ή Ηδονιστικής Σχολής (435 – 355 π.Χ.).

Βιογραφία

Σε νεαρή ηλικία γνώρισε τη διδασκαλία του Πρωταγόρα. Αργότερα γοητεύτηκε από τη διδασκαλία του Σωκράτη, ήλθε στην Αθήνα και συνδέθηκε στενά μαζί του, χωρίς όμως να εγκαταλείψει τις συνήθειες τις ζωής του και τις αντιλήψεις του. Ο Ξενοφών (Απομνημονεύματα Α,1 και Γ,8) τον παρουσιάζει να συνομιλεί με τον Σωκράτη και να αναπτύσσει τις ηδονιστικές του θεωρίες. Η φιλοσοφία όμως του Σωκράτη δεν είχε αποφασιστική σημασία για τη ζωή του. Είναι ο πρώτος μαθητής του Σωκράτη ο οποίος μετά τον θάνατο του δασκάλου εμφανίστηκε ως σοφιστής, δηλαδή επαγγελματίας και αμειβόμενος δάσκαλος, αρχικά στην Αθήνα και αργότερα σε άλλες πόλεις, όπου φιλοξενήθηκε από τυράννους, όπως ο Διονύσιος των Συρακουσών, τους οποίους κολάκευε και ζούσε με πολυτέλεια στις αυλές τους. Δίδαξε ως σοφιστής και έπαιρνε υψηλά δίδακτρα.

Ίδρυση φιλοσοφικής σχολής

Επιστρέφοντας στην πατρίδα του ίδρυσε τη φιλοσοφική του σχολή, όπου δίδασκε ότι η γνώση έχει αξία, όταν αυτή συνοδεύεται με πρακτική χρησιμότητα. Περιφρονούσε τα μαθηματικά, διότι δεν εξετάζουν τι είναι ωφέλιμο και τι βλαβερό. Τις φυσιογνωστικές έρευνες τις θεωρούσε άσκοπες και ανωφελείς. Ακολουθώντας τον Πρωταγόρα, υποστήριζε ότι μπορούμε να γνωρίζουμε μόνο τα δικά μας αισθήματα και όχι το ποιόν των όντων και τα αισθήματα των άλλων, επειδή αυτά είναι δημιουργήματα της στιγμής. Τα αισθήματα τα διέκρινε σε εκείνα που προκαλούν ηδονή και σε εκείνα που προκαλούν πόνο. Η ηδονή από τη φύση της είναι ευάρεστη και αποτελεί αγαθό, ενώ ο πόνος, ως δυσάρεστος από τη φύση του επίσης , αποτελεί κακό. Ύψιστος λοιπόν σκοπός του ανθρώπου είναι η ηδονή και προς αυτόν το σκοπό πρέπει να κατατείνουν όλες οι πράξεις του. Αυτός ο σκοπός εξάλλου κατά τον Αρίστιππο, αποτελεί την έκφραση της ανώτατης ηθικής. Γι' αυτό είναι εντελώς αδιάφορη η πηγή προέλευσης των ηδονών. Υπάρχει όμως διαφορά βαθμού μεταξύ των απολαύσεων. Τα σωματικά αισθήματα ηδονής κατέχουν την πρώτη θέση, ως τα πιο πηγαία και ισχυρότερα. Δε στερούνται όμως τελείως σημασίας και οι ψυχικές και πνευματικές ηδονές. Έργο της φρόνησης είναι να κρίνει, ανάλογα με την αξία τους, τα διάφορα αγαθά και τις αντίστοιχες απολαύσεις. Οποιαδήποτε και αν είναι η επιλογή, απαράβατος πρέπει να θεωρείται ένας όρος, η εγκράτεια. Δεν πρέπει δηλαδή κατά την πραγματοποίηση του μοναδικού σκοπού, που είναι η απόλαυση της ζωής κατά τον καλύτερο δυνατόν τρόπο, να υποταχθεί κανείς στις ηδονές , αλλά να παραμένει κύριος του εαυτού του και των περιστάσεων. Στον διάλογό του Περί του Λαΐδος κατόπτρου (είναι ένας από τους 6 και κατ' άλλους 25 διαλόγους που έγραψε) τον κανόνα αυτό ζωής τον περιγράφει ως εξής: «Έχω Λαΐδα, ουκ έχομαι. επεί το κρατείν και μη ηττάσθαι ηδονών άριστον».

Μόνον ἡμέτερον τό παρόν μήτε τό φθάνον μήτε τό προσδοκώμενον τό μέ γάρ ἀπολωλέναι τό δέ ἀδηλόν ἐστιν εἰ περ ἔσται (σ.σ. εάν βέβαια υπάρξει.)

Κοσμοθεωρία

Η αντίληψη αυτή περί αυτοκυριαρχίας και ο έρωτας της ανεξαρτησίας τον οδηγούν μακρύτερα, στο αγαθό της ελευθερίας του ατόμου, προς το οποίο τρέφει ιδιαίτερη εκτίμηση. Ο ίδιος προσωπικά, για να μη θυσιάσει την ελευθερία του, όχι μόνο μακριά από την πολιτική κρατήθηκε, αλλά και δεν δέχθηκε να ανήκει ως πολίτης σε κάποιο συγκεκριμένο κράτος, γι' αυτό και ζούσε παντού ως μέτοικος. Η φιλοσοφική του σχολή στην Κυρήνη άνθησε και άκμασε ως την εποχή των Πτολεμαίων. Η φιλοσοφία του είναι αισθησιοκρατική. Η μόνη πραγματική γνώση μας, λέει, που αποτελεί και κριτήριο για τις πράξεις μας, είναι η ηδονή και ο πόνος που νιώθουμε. Ο σκοπός της ζωής μας επομένως είναι η ηδονή. Αγαθό είναι το ευάρεστο, κακό το δυσάρεστο. Ύψιστο αγαθό είναι η ηδονή που τη διευθύνει η σύνεση και την εξευγενίζει η παιδεία. «Ν’ αρπάζεις την κάθε στιγμή και να τη χαίρεσαι, γιατί μόνο η στιγμή μας ανήκει». Αυτή είναι η ουσία της φιλοσοφίας του. Η ηθική που διακηρύσσει ο Αρίστιππος είναι καθαρά ατομική, εγωιστική και χρησιμοθηρική. Διάδοχοί του είναι ο Ηγησίας,ο Αννίκερις, ο Θεόδωρος ο άθεος, η κόρη του Αρήτη, που δίδαξε τη φιλοσοφία του πατέρα της στο γιο της Αρίστιππο το Μητροδίδακτο, ο οποίος προήγαγε την Κυρηναϊκή φιλοσοφία.

Πηγές

• Αιλιανός, Var.Hist. XIV