Διπλωματική Εργασία

Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΧΙΛΙΕΤΙΑ (ΠΡΟΣ ΕΝΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ)

Παρουσίαση της Διπλωματικής Εργασίας ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Ν. ΦΑΡΜΑΚΙΔΗ, Αρχιτέκτονα (2014) ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εργασία αυτή έχει ως στόχο να παρουσιάσει μια πρόταση στρατηγικού σχεδιασμού για την αναβίωση του τουρισμού της Ρόδου.

Ο σχεδιασμός αυτός στηρίζεται σε υποθέσεις, που αναδεικνύουν την εξαιρετική ιστορία, την κοινωνική και πολιτιστική κληρονομιά και την φυσική διαμόρφωση του περιβάλλοντος του νησιού, ώστε να ελκύσει επισκέπτες, που ψάχνουν για μοναδικές εμπειρίες. Το στρατηγικό σχέδιο είναι ένα είδος συμφώνου μεταξύ της δημόσιας διοίκησης, των ιδιωτικών οργανώσεων και των απλών πολιτών για μια κοινή πορεία ανάπτυξης. Το σχέδιο αυτό θα καθορίσει τους στρατηγικούς στόχους, που ως σύνολο θα καταστήσουν πραγματοποιήσιμο το μελλοντικό όραμα της περιοχής. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Η Ρόδος είναι η πρωτεύουσα της Δωδεκανήσου, ενός ελληνικού αρχιπελάγους στο Νότιο- Ανατολικό Αιγαίο. Είναι ένα νησί μήκους 80 και πλάτους 38 περίπου χιλιομέτρων, με ακτογραμμή που εκτείνεται σε 220 χιλιόμετρα. Είναι το μεγαλύτερο νησί της Δωδεκανήσου, και το τέταρτο σε μέγεθος από τα ελληνικά νησιά. Ο ήλιος το λούζει για 3100 ώρες το έτος και οι διάφοροι άνεμοι όλο το χρόνο (Ανεμόεσσα). Έχει 115.290 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Στις αρχές του εικοστού αιώνα ο τουρισμός ξεκίνησε στη τότε νέα πόλη, δηλ. έξω από τα τείχη της μεσαιωνικής πόλης της Ρόδου, στην βορεινή άκρη του νησιού, με την κατασκευή του Gran Albergo delle Rose το 1928. Οι Ιταλοί κατακτητές (1912-1945), έχοντας εντρυφήσει στην ιστορία του τόπου, χάραξαν μια πολιτική ανάπτυξης βασισμένη στον τουρισμό, στην γεωργία και στην βιοτεχνία τοπικών προϊόντων. Η πολιτική αυτή, συνεπικουρούμενη από την ανάδειξη της ιστορίας του τόπου, είχε πλήρη επιτυχία, καθιστώντας το τουριστικό, καθώς και τα άλλα προϊόντα ως μοναδικά στη Μεσόγειο. Μαρτυρίες για τουρισμό στη Ρόδο, υπάρχουν από την ρωμαϊκή εποχή και όλους τους επόμενους αιώνες. Διότι εκτός από σημείο προορισμού επισκεπτών, ήταν και ενδιάμεσος σταθμός για επισκέπτες που κινούνταν μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Ο σημερινός τουρισμός, δηλαδή η επίσκεψη σε αξιοθέατα και η ευχάριστη διαμονή στις παραλίες και στα κέντρα αναψυχής, γεννήθηκε σε αυτή τη περιοχή της Μεσογείου πριν από δύο αιώνες και είχε μια δυναμική εξέλιξη τα τελευταία πενήντα χρόνια. Επιπλέον, από την αρχή του εικοστού αιώνα, στη Ρόδο αναπτύσσεται και ο ιατρικός τουρισμός (νερά Καλλιθέας). Η πολιτική χωροθέτησης της τουριστικής υποδομής από τους Ιταλούς, στην βόρεια ακραία περιοχή της πόλης, συνεχίστηκε άκριτα και μετά το 1948. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 80, οι Ελληνικές Αρχές συνέχιζαν να πριμοδοτούν αυτήν την περιοχή. Στη συνέχεια, ο τουρισμός επεκτάθηκε σε περιοχές κοντά στην πόλη, στις Ανατολικές και Δυτικές ακτές του νησιού και στη μετά όλο και μακρύτερα προς τα νότια. Αυτή η ανάπτυξη άλλαξε και τα ουσιαστικά δεδομένα στο τουριστικό προϊόν.

Εν τω μεταξύ, ο τουρισμός του τύπου «θάλασσα και ήλιος» όπως ήταν φυσικό, παράκμαζε συνεχώς, για πολλούς λόγους. Ενώ στις δεκαετίες από 1930 μέχρι 1960, είχαμε ένα τουρισμό υψηλού οικονομικού επιπέδου, αυτός μετατράπηκε σιγά-σιγά σε τουρισμό μάζας. Τα ξενοδοχεία λοιπόν, από τα πρώτα πολυτελή και κοσμικά, μετατρέπονται σε δωμάτια, που στοιβάζουν τουρίστες. Για να έχουν δε οικονομική απόδοση, μετατρέπονται σε τεράστια για το περιβάλλον της Ρόδου, συγκροτήματα. Αυτού του είδους τα ξενοδοχεία δεν έχουν ανάγκη να βρίσκονται μέσα σε ένα αστικό κέντρο. Παράλληλα, οι κάτοικοι των γύρω περιοχών, πείθονται να εγκαταλείψουν τις παραδοσιακές τους ασχολίες, με αποτέλεσμα, την ερήμωση της γεωργικής γης.

Τα ξενοδοχεία τις δεκαετίας του ’80 και ’90, είναι πρόχειρες κατασκευές, που δεν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των πελατών και δεν μπορούν πλέον να σταθούν στην αγορά. Τα νεότερα της δεκαετίας του 2010, κυρίως πεντάστερα, έδωσαν μια ανάσα στο τουριστικό προϊόν, χωρίς όμως να λύσουν τα διαρθρωτικά προβλήματα. Γιατί όπως διαπιστώνεται, προσφέροντας μόνο θάλασσα και ήλιο, η απόδοση δεν είναι θετική: ενώ έρχονται περισσότεροι επισκέπτες, το κατά κεφαλήν εισόδημα των κατοίκων δεν αυξάνεται και επί πλέον μειώνονται οι κάτοικοι στα χωριά του νησιού. Αυτός ο τουρισμός, όμως έχει υποστεί μια ανεπανόρθωτη κάμψη, όπως φαίνεται και από την ανάλυση των στατιστικών στοιχείων. Είναι λοιπόν, επιτακτική ανάγκη, μια πλήρης αναθεώρηση του τουριστικού προϊόντος, ώστε να γίνει ανταγωνιστικό και να εκμεταλλευτεί κατά τρόπο αειφόρο, τους τοπικούς πόρους, τις κοινωνικές δομές και διεργασίες. Η παρούσα μελέτη προτείνει πρότυπα, βάσει των οποίων θα γίνει η αναδιάρθρωση. Δεν πρέπει να θεωρηθεί όμως ως τελική πρόταση, διότι χρειάζεται και ένα δεύτερο στάδιο.

Ένα στάδιο επεξεργασίας αυτών των προτύπων, και της υλοποίησης τους, θεσμικά και πρακτικά. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Αναλύθηκε το θεσμικό πλαίσιο, ιεραρχικά, δηλαδή το Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο για τον Τουρισμό, το Χωροταξικό Σχέδιο της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, τη Στρατηγική της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου για τον Τουρισμό και το Επιχειρησιακό Σχέδιο Δράσης της Τουριστικής Προβολής για το 2013-2014 και προδσδιορίσθηκαν οι βασικές κατευθύνσεις. Στην συνέχεια προτάθηκαν κάποιες διαδρομές, ως υπόθεση στρατηγικού σχεδιασμού, για την αναβίωση του τουρισμού της Ρόδου, με σκοπό την διερεύνηση τους σε μια δεύτερη φάση. Το Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο Τουρισμού, θεωρεί ότι στα νησιά πρέπει να επιβληθούν εξειδικευμένες πολιτικές και τα διαφοροποιεί σε δύο Ομάδες: τα Τουριστικά Αναπτυγμένα νησιά και τα μη Αναπτυγμένα. Η Ρόδος ως αναπτυγμένο τουριστικά νησί υπάγεται στην Ομάδα Ι. Επιπλέον κάθε νησί, όταν είναι μεγάλο, διαχωρίζεται σε τρεις ζώνες. Στις αναπτυγμένες Τουριστικά ζώνες, στις ζώνες με χαμηλότερη ανάπτυξη και σε περιοχές προστασίας. Το Χωροταξικό της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου (υπό αναθεώρηση), επιβάλλει κάποιες σωστές κατευθύνσεις για τα θέματα του Τουρισμού στο νησί της Ρόδου, που λαμβάνονται υπόψη στην μελέτη αυτή. Για παράδειγμα: Δίνει κατευθύνσεις για την προστασία και ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, με την περιβαλλοντική διαχείριση και προστασία των περιοχών του δικτύου ΝΑΤURΑ 2000 και τον καθορισμό ζωνών μέσα στις οποίες επιτρέπονται συγκεκριμένες χρήσεις και δραστηριότητες.

Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου επισημάνει επίσης ότι, πρέπει να υπάρχει αυτονομία για κάθε προορισμό, σε επίπεδο περιφέρειας. Το κάθε νησί έχει άλλα χαρακτηριστικά να αναδείξει και άλλες ιδιαιτερότητες να αντιμετωπίσει: επιβάλλεται λοιπόν η δημιουργία μιας τουριστικής ταυτότητας για την ανάδειξη του κάθε προορισμού. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Για να ερευνηθεί καλύτερα το Σύστημα ''Τουρισμός'' χωρίστηκε σε 5 Υποσυστήματα. Η τουριστική υποδομή είναι ένα από αυτά, και η Ρόδος έχει μια αναπτυγμένη τουριστική υποδομή, που δεν μπορεί να μηδενιστεί. Αναλύθηκαν οι διαφορετικοί τύποι ξενοδοχείων, ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1920 στην πόλη της Ρόδου, και στη συνέχεια, πως εξελίχθηκαν σταδιακά στις Ανατολικές και τις Δυτικές ακτές της κατά τη δεκαετία του '80 έως σήμερα στο νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού. Η υποδομή δεν είναι βέβαια μόνο τα ξενοδοχεία, αλλά κυρίως η προσβασιμότητα, που επηρεάζει την ανταγωνιστικότητα της κάθε περιοχής. Κύριο λόγο παίζουν τα λιμάνια, οι μαρίνες και τα αγκυροβόλια του νησιού.

Επίσης το διεθνές αεροδρόμιο, που επιτρέπει την άφιξη έως και 300 πτήσεων καθημερινά, κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών. Άλλα 2 υποσυστήματα είναι συνδεδεμένα με το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Επιπλέον, ο τουρισμός «ήλιος και θάλασσα», στο τέλος της δεύτερης χιλιετίας κατάγραψε σε όλο τον κόσμο, μια επανάσταση. Είχε ως αίτια την ευκολία της μεταφοράς και την κοινωνικοποίηση του «καταναλωτικού τύπου». Αυτό όμως το είδος τουρισμού, σήμερα είναι σε κρίση, για δύο κυρίως λόγους. Ο ένας είναι η μείωση του εισοδήματος των επισκεπτών και ο άλλος, που εξαρτάται από τον τρόπο ζωής, η αυξημένη τάση του τουρίστα, να βρεθεί σε τόπους με άθικτο πολιτιστικό και φυσικό περιβάλλον. Με τον τρόπο αυτό προσπαθεί, έστω και για λίγο, να ξεφύγει από την αδιάφορη κοινωνία στην οποία ζει, που έχει πλέον παρακμάσει. Αυτό λοιπόν που ζητά ο επισκέπτης, είναι να βρεθεί σε ένα διαφορετικό «κόσμο». Πρακτικά ζητά να ενταχθεί στις κοινωνικές διεργασίες, ώστε να γίνει «μέρος» της τοπικής μας κοινωνίας.

Η ελληνική κοινωνία, «ανοιχτή» από τη φύση της, μοναδική στο κόσμο, με μια ιστορία χιλιάδων χρόνων, έχει και τα εργαλεία για αυτήν την ένταξη. Γι' αυτό πρέπει να αναλυθούν οι "διεργασίες" κάθε κοινωνικού γεγονότος και να μετατραπούν σε νέα τουριστικά προϊόντα. Ο μέχρι σήμερα εναλλακτικός τουρισμός, είναι μια μετατόπιση του τουρίστα σε άλλους χώρους, πέραν της παραλίας και των αξιοθέατων. Για παράδειγμα, ο αγροτουρισμός, προσφέρει ένα χώρο μέσα στον οποίο ο επισκέπτης διαμένει και εργάζεται ως απλός εργαζόμενος (μαζεύει σταφύλια, ή ελιές κλπ).

Όμως ο τρύγος ή το μάζεμα της ελιάς, στην ελληνική αγροτική κοινωνία γίνεται με διαδικασίες που εμπεριέχουν από θρησκευτικές τελετουργίες, μέχρι διαφορετικό τρόπο ένδυσης, φαγητά, γλέντια κλπ. Αυτή είναι λοιπόν η κοινωνική διεργασία, που χρήζει ανάλυσης και μετατροπής σε τουριστικό προϊόν. Το ίδιο μπορεί να λεχθεί και για ένα γάμο. Το να τελεστεί ένας γάμος σε κάποιο χώρο δεν του δίνει υπεραξία. Αυτό που πρέπει να προσφέρουμε, είναι διαδικασίες και τελετουργίες, που θα δώσουν υπεραξία στην τελετή του γάμου. Ένας γάμος αλά ελληνικά, είναι ένα γεγονός που σφραγίζει τη ζωή δύο νέων και σίγουρα ξεπερνά την φαντασία κάθε δημιουργού ειδικών τελετών. Είναι αλήθεια ότι, οι τοπικές κοινωνίες, τα τελευταία πενήντα χρόνια έχουν χάσει ένα μεγάλο μέρος από τις συνήθειες τους, που όμως θα ήταν εύκολο να ανακτηθούν.

Για παράδειγμα οι χοροί και τα τραγούδια επανέρχονται στην καθημερινότητα και ήδη διαδίδονται μεταξύ των νέων, αφού θεωρούνται αξιόλογα μνημεία του πολιτισμού, που αποφέρουν και κέρδος. Η ανοιχτή κοινωνία των Ελλήνων, όπου ο καθένας είναι καλοδεχούμενος, φτάνει να ακολουθεί τους κανόνες της, προσφέρει ζεστασιά και άνεση. Όταν χαίρονται και χορεύουν, χορεύεις και εσύ μαζί τους. Η εκκλησία στην Ελλάδα, είναι μια διαδικασία συνύπαρξης και συλλογικής προσευχής. Ο ξένος που μπορεί να γίνει μέρος αυτής της κοινωνίας, έστω και για μια εβδομάδα, θα ζήσει μια μοναδική εμπειρία.

Η ελληνική κοινωνία, είναι ασύγκριτο τουριστικό προϊόν: η «καλημέρα» του γείτονα, η συζήτηση στα «αποσπέρια», ο καφές στο καφενείο το πρωί, δεν συγκρίνονται με τις υπηρεσίες ενός ξενοδοχείου, όσα αστέρια και να έχει. Είναι μια μοναδική εμπειρία για τον Ευρωπαίο, που ζει στη μεγαλούπολη με αντιπαλότητες, όπου η «καλημέρα» δημιουργεί υποψία. Η κοινωνικότητα, στη Ρόδο, είναι καθημερινότητα είναι τρόπος ζωής. Επιπλέον, έχει μια πολυμορφία, λόγω της διαφορετικής προέλευσης των πληθυσμών της. Κάθε χωριό έχει και τη δική του πολιτισμική δομή με κοινή την ελληνική παιδεία.

Αυτές οι εναλλαγές είναι μια ενδιαφέρουσα εμπειρία για τον ξένο, φτάνει να μπορέσει να τις γευτεί. ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ Η κατασκευή τεράστιων κτιρίων στις παραλίες της Ρόδου αναπαράγει το περιβάλλον μιας Ευρωπαϊκής μεγαλούπολης και κρατά τον επισκέπτη μακριά από την ομορφιά της Ροδίτικης κοινωνίας. Στις δεκαετίες του '50 και του '60, ο τουρίστας ζούσε με τους ντόπιους. Τα επόμενα χρόνια, η Ρόδος ακολούθησε τα πρότυπα των άλλων τουριστικών προορισμών. Ως αποτέλεσμα ήταν να χάσει το πλεονέκτημα της, αφού κατάντησε να είναι ίδια με τους άλλους προορισμούς: «ήλιος και θάλασσα».

Πρέπει λοιπόν να διορθωθούν τα λάθη αυτά και να σχεδιάσθεί από την αρχή το "προϊόν". Τα παραδοσιακά σπίτια των χωριών, προσφέρουν ένα διαφορετικό τρόπο φιλοξενίας, αφού μετατραπούν σε μικρά ξενοδοχεία, κοντά στις δραστηριότητες και στις κοινωνικές εκδηλώσεις. Για την εξειδίκευση σε αυτό το επίπεδο του σχεδιασμού, πρέπει να προηγηθεί μια πιο ειδική μελέτη αρχιτεκτονικής αναγνώρισης των οικισμών, ως κατοικία και ως ελεύθεροι χώροι, καθώς και του δικτύου «κόμβων» και «συνδέσμων» σε σχέση με τα κοινωνικά δρώμενα. Αυτό που ενδιαφέρει στο επίπεδο αυτής της μελέτης, είναι οι λόγοι και ο τρόπος που οδηγούν στην επιλογή της γενικότερης στρατηγικής. Οι εορτές, αποτελούν μια διαδικασία μύησης στην ελληνική κοινωνία. Ο επισκέπτης μέσα από αυτές, θα αισθάνεται μέρος της. Στις διαδικασίες αυτές άλλωστε, υπερτερεί το συναίσθημα και η κίνηση, που δεν έχουν ανάγκη λεκτικής εξήγησης. Οι εορτές λοιπόν είναι ένα μέσο έλξης για τον επισκέπτη και κατ’ επέκταση ο τρόπος εισόδου στην τοπική κοινωνία. Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για τις καθημερινές ασχολίες: το ψάρεμα, τη γεωργία, τη κτηνοτροφία, όπως και για τους γάμους τις βαπτίσεις, που μπορούν να γίνουν άριστα τουριστικά προϊόντα. Οι αρχαιολογικοί χώροι καθώς και όλα τα αξιοθέατα, πρέπει να μετατραπούν και να δεθούν με την πόλη της καθημερινότητας. Πρέπει το τουριστικό προϊόν να είναι συνδυασμός των καλοκαιρινών διακοπών με όλες αυτές τις δραστηριότητες, όπως επίσης και με το γκολφ, τις γεύσεις της κουζίνας του Αιγαίου, τη διανυκτέρευση σε παραδοσιακά χωριά, τη συμμετοχή σε τοπικά πανηγύρια κλπ. ΟΙ ΠΟΛΟΙ ΕΛΞΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ: ΚΟΜΒΟΙ ΚΑΙ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΙΣ Οι πόλοι έλξης λοιπόν δεν είναι τα αξιοθέατα, αλλά τα γεγονότα που διαδραματίζονται μέσα σε αυτά. Οι πλατείες των χωριών, οι αρχαιολογικοί χώροι, οι εκκλησίες, οι παραλίες, οι πλαγιές των βουνών κλπ. είναι οι χώροι στους οποίους διαδραματίζονται τα γεγονότα.

Ομοίως οι «διαδρομές» δεν είναι μόνο χωρικές διασυνδέσεις, αλλά διαδικασίες προσέγγισης των γεγονότων. Έτσι, αντί για χωρικά πρότυπα, η βάση του νέου χωροταξικού σχεδιασμού, θα έχει τα κοινωνικά γεγονότα και διαδικασίες, που τις χαρακτηρίζουμε ως «Διαδρομές». Η διερεύνηση όμως αυτή, χρειάζεται μια πολύ μεγάλη ανάλυση και την συμμετοχή πολλών επιστημονικών ειδικοτήτων με στόχο να συμβάλουν στην ανάπτυξη της οικονομίας του νησιού. Στο πλαίσιο της διπλωματικής αυτής εργασίας προτάθηκαν έξι διαδρομές στο νησί, που διακρίνονται από ένα φιλικό προς το περιβάλλον χαρακτήρα και είναι προσφέρονται για περαιτέρω μελέτη. Οι «Διαδρομές» είναι ελάχιστα επεμβατικές, εναρμονισμένες με τις φυσικές και πολιτιστικές ιδιαιτερότητες του τόπου, που απαιτούν όμως παρεμβάσεις: θεσμικές, και στις υποδομές. Με κάποιες διανύονται αρκετά μεγάλες αποστάσεις, άλλες περιέρχονται τα μεσαιωνικά κάστρα με την εξαιρετική τους θέα, άλλες τα λιμάνια και άλλες τους αρχαιολογικούς χώρους. Μερικές διανύονται εύκολα με τα πόδια, άλλες θέλουν σκάφος, άλλες ποδήλατο και άλλες άλλο μέσο μεταφοράς. Όλες συνδυάζονται και οι συνδυασμοί αυτοί μπορούν να διαρκέσουν πολλές ημέρες.

Προτείνονται συμβατικά μέσα μεταφοράς ή ηλεκτρικά, με μικρότερη επίπτωση στο περιβάλλον, φυσικό και δομημένο (αρχαιολογικοί χώροι). Οι προτεινόμενες κατ’ αρχήν Διαδρομές είναι:

1. Αθλητική Διαδρομή,

2. Διαδρομή για καταδύσεις,

3. Διαδρομή μεσαιωνικών κάστρων και πανοραμικής θέας,

4. Αρχαιολογικές Διαδρομές,

5. Διαδρομή κρασιού,

6. Γαστρονομική Διαδρομή

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Οι προσπάθειες των τελευταίων δεκαετιών για την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, στηρίζονταν πάντα σε προτάσεις αυτοαναιρούμενες. Οι προτάσεις αυτές θεωρούσαν ως βάση τον τουρισμό «ήλιος και τη θάλασσα», που ο καθένας έχει ανάγκη για ένα μικρό διάστημα του έτους. Άλλωστε αυτού του είδους ο τουρισμός προσφέρεται παντού. Χιλιάδες είναι τα σημεία προορισμού και ο κάθε επισκέπτης θα ήθελε να τα επισκεφτεί όλα. Για να πείσουμε τους επισκέπτες να έρχονται συχνά στο τόπο μας, πρέπει να δημιουργήσουμε άλλου είδους σχέσεις. Οι σχέσεις αυτές πρέπει να είναι κοινωνικές, διότι είναι οι μόνες που περικλείουν ένα βασικό συστατικό της ανθρώπινης ύπαρξης, το συναίσθημα. Οι κοινωνικές σχέσεις, που και στο παρελθόν αποδείχτηκε ότι λειτουργούν, προς αυτή τη κατεύθυνση στο τόπο μας, είναι πολύ ισχυρές και μπορούν να λειτουργήσουν ως συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι όλων σχεδόν των άλλων προορισμών. Σχεδιάζοντας με αυτή τη λογική, θα μπορέσει να δημιουργηθεί το καινούργιο. Βέβαια δεν θα είναι και τόσο νέο, αφού στην ουσία θα χρησιμοποιηθούν πανάρχαια "υλικά". Όμως, θα επαναφέρει στη κοινωνία μας τις βασικές αξίες, που χάσαμε τα τελευταία χρόνια, χάρις στον εκμοντερνισμό. Έτσι θα έχουμε κερδίσει σε όλα τα επίπεδα.