Επιστήμες στην Ελλάδα

Ανθρωπιστική Στάση

Τα Ελληνικά φύλα είχαν αναπτύξει από πολύ νωρίς μιαν ανθρωπιστικότερη αντίληψη της ζωής, εν συγκρίσει, ίσως, με άλλους σπουδαίους προγενέστερους λαούς, όπως οι Βαβυλώνιοι και οι Αιγύπτιοι. Εάν κάτι τέτοιο γίνει αποδεκτό (πράγμα που μάλλον φαίνεται να συμβαίνει), τότε μπορεί κανείς να συμπεράνει βασίμως ότι οι Έλληνες θα είχαν πρόσθετο κίνητρο να αναπτύξουν εκείνες τις τεχνολογίες, οι οποίες θα ευόδωναν την επί Γης ανθρώπινη ύπαρξη, κι όχι απλώς την επιβίωση. Η αποξήρανση της τεράστιας λίμνης της Κωπαΐδας, με διώρυγες 25 χλμ., αποδείκνυε μεγάλες ικανότητες υδραυλικής μηχανικής.

 

Ας υπενθυμίσουμε λοιπόν διαγωνίως μερικά από τα συστατικά αυτής της Ελληνικής ροπής προς την ανθρωποκεντρικότητα, εκ περισσού, έστω:

• Τάσεις για απομυθοποίηση της κοσμολογίας: αναγνώριση της Γης ως ουράνιου σφαιρικού σώματος (Αρίσταρχος, Ερατοσθένης). Εξάλλου, κινητική αιτία της ύλης δεν είναι κάποιος «νους», αλλά η δύναμη της βαρύτητας των σωμάτων (Δημόκριτος).

• Ανθρωποκεντρική τάση μέσα στα ίδια τα θρησκευτικά περιβάλλοντα: το Δελφικό «γνώθι σαυτόν» αλλά και η ανθρωπική κάθαρση του ίδιου του Απόλλωνος μετά τον (απελευθερωτικό, παρά ταύτα) φόνο του Πύθωνος.

• Η γενναία προβληματική των προσωκρατικών: «Αν τ’ άλογα είχαν χέρια, θα ζωγράφιζαν το θεό τους άλογο» (Ξενοφάνης).

• Η αδιαπραγμάτευτη ανθρωπική στάση ζωής του Σωκράτους, ο οποίος (κατά τον Κικέρωνα) έφερε τη φιλοσοφία από τον ουρανό στη Γη, «Ου το ζην περί πλείστον ποιητέον, αλλάτίο ευ ζην» (Κρίτων).

• Η ρητή ανθρωποκεντρική θεμελίωση της Ηθικής του Αριστοτέλη. «Κανονίζομεν τας πράξεις ημών ηδονής και λύπης».

• Η απελευθέρωση του ανθρώπινου σώματος στις Ελληνικές πλαστικές τέχνες. (Παράβαλλε και την Ελληνιστική επιρροή στην τέχνη αναπαράστασης του Βούδα στη Γανδάρα: χαμογελαστό πρόσωπο ανθρώπου, αντί για το σύμβολο μιας πατούσας μόνον).

• Ο φοβερός στίχος του (περσικού) Χορού στους «Πέρσες» του Αισχύλου: «Δούλοι και υπήκοοι κανενός δεν είναι αυτοί» (οι Έλληνες).

• Ίσως να έχει εδώ τη θέση της και η χεγκελιανή αλληγορία της ήττας της (Αιγυπτιακής) Σφιγγός από τον «έλλογον» Ελληνα Οιδίποδα.