Παρθενώνας (μέρος 2ο)

 

ΙΚΤΙΝΟΣ - ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ
Ο Ικτίνος και ο Καλλικράτης ήταν οι δύο περίφημοι αρχιτέκτονες του δεύτερου μισού του 5ου π.Χ. αιώνα στην αρχαία Ελλάδα. Παρόλο που η φήμη τους ήταν μεγάλη, δεν έχουμε ιδιαίτερες αναφορές για τη γέννηση, τη ζωή και το θάνατο τους. Ωστόσο τα έργα τους, αιώνιες αποδείξεις της ζωής και της δράσης τους, μας μιλούν για αυτούς με τον τρόπο που τα χνάρια στην άμμο μιλούν για το μέγεθος του ανθρώπου που τα σχημάτισε. Οι ναοί και τα έργα που κατασκεύασαν ήταν μεγάλα, σε σημασία και τελειότητα.

Ο Καλλικράτης εργάστηκε σε τέσσερα μεγάλα έργα της αρχαίας Αθήνας, σύμφωνα με αναφορές του Πλούταρχου: Στα Μακρά Τείχη της πόλης (460 – 450 π.Χ.), στην επιδιόρθωση τμήματος των περιφερειακών τειχών των Αθηνών, στην ανοικοδόμηση ναού, αφιερωμένου στην Άπτερο Νίκη στην Ακρόπολη, το 448 π.Χ. και τέλος, σύμφωνα με τον Πλούταρχο πάλι, συνεργάστηκε με τον Ικτίνο για την ανέγερση του Παρθενώνα.

Ο Ικτίνος υπήρξε σύγχρονος και στενός φίλος του μεγάλου γλύπτη Φειδία. Και οι δύο εργάστηκαν την εποχή του Περικλή. Σύμφωνα με το Βιτρούβιο, ο Ικτίνος συνέγραψε μαζί με τον Κάρπιο την τεχνική μελέτη «για τον Δωρικό ναό της Αθηνάς στην Αθήνα». Ο Ικτίνος αναφέρεται από τρεις Έλληνες συγγραφείς: το Στράβωνα, τον Παυσανία και τον Πλούταρχο. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι έχτισε τον ναό του Επικούρειου Απόλλωνα στην Αρκαδία.  

Επίσης, στον Ικτίνο ανατέθηκε η κατασκευή του Τελεστηρίου της Δήμητρας στην Ελευσίνα και η κατασκευή του Παρθενώνα στην Ακρόπολη (μαζί με τον Καλλικράτη). Απ’ ότι φαίνεται ο Ικτίνος εγκατέλειψε την Αττική μετά την κατασκευή του Παρθενώνα. Πήγε στην Πελοπόννησο όπου έχτισε τον ναό του Επικούρειου Απόλλωνα.
Στη συνέχεια θα εξετάσουμε την αρχιτεκτονική των δύο σημαντικών ναών που προαναφέρθηκαν, επειδή στην κατασκευή τους συναντάμε πολλά στοιχεία τελειότητας, που φανερώνουν ότι οι δύο αρχιτέκτονες -και ειδικά ο Ικτίνος- κατείχαν πολύ ειδικές γνώσεις, που την εποχή εκείνη διδάσκονταν μόνο στις Σχολές Μυστηρίων. Είναι πολύ πιθανόν ο Ικτίνος και ο Καλλικράτης να είχαν μυηθεί στα Μυστήρια της Αιγύπτου, της Ελλάδας ή σε άλλα και μετά να εφάρμοσαν αυτές τις μυστικές, μυητικές, αρχαίες γνώσεις -όπως της σφαιρικότητας της γης- στην κατασκευή των ναών τους.
Το σίγουρο πάντως είναι ότι οι ναοί που κατασκεύασαν είναι φτιαγμένοι σαν μια μικροκοσμική εικόνα του τέλειου σύμπαντος. Με τον ίδιο τρόπο ο πολιτισμός της Αιγύπτου ήταν η γήινη εικόνα της ουράνιας Αιγύπτου, ενώνοντας έτσι ορατό και αόρατο με την κατασκευή των Πυραμίδων και τόσων άλλων ναών, που φαίνεται να φέρουν παρόμοια σημάδια τελειότητας με αυτά του Παρθενώνα.

Αλλά ας δούμε αναλυτικότερα τα στοιχεία:

Α) Ο ναός του Επικούρειου Απόλλωνα στις Βάσσες Αρκαδίας χτίστηκε από τον Ικτίνο με καθοδήγηση των Ιερέων των Δελφών μετά το 438 π.Χ. και έχει διαστάσεις 39,8x16,1 μέτρα. Στο ναό αυτό εφαρμόζονται για πρώτη φορά μαζί και οι τρεις αρχιτεκτονικοί ρυθμοί της αρχαίας Ελλάδας: Ιωνικός, Δωρικός, Κορινθιακός.
Το παράδοξο σ’ αυτό το ναό, όπως ανακάλυψε ο Στέλιος Πετράκης, είναι ότι είναι χτισμένος με τρόπο ώστε κάθε χρόνο να γλιστράει πάνω στην ειδική βάση του με γωνία 50.2 δευτερολέπτων της μοίρας (λόγω της κίνησης του άξονα της γης), στοχεύοντας πάντα στο ίδιο αστρικό σημείο (κατά πάσα πιθανότητα το Σείριο). Αυτό είναι ένα πολύ ειδικό επίτευγμα αρχιτεκτονικής και κατασκευής και απαιτούσε ειδικές γνώσεις αστρονομίας, που επίσης διδάσκονταν στα Μυστήρια.
Ο Ικτίνος επίσης έχτισε τον ναό αυτό με τρόπο ώστε οι κίονές του να περιστρέφονται, να ολισθαίνουν, αλλά να μην καταρρέουν. Οι τοίχοι του ναού αντιστέκονται στο σεισμό, σαν να είχαν πάχος 2,15 μ., ενώ είναι πολύ πιο λεπτές.
Β) Όσον αφορά τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης, το έτος 447 π.Χ. ο Ικτίνος και ο Καλλικράτης, με τη γενική επίβλεψη του Φειδία και του Περικλή, έκτισαν το νέο ναό της Αθηνάς Παρθένου, τον Παρθενώνα. Ο ρυθμός ήταν καθαρά Δωρικός, με ορθογώνιο σχήμα. Σύμφωνα με τις περισσότερες αναφορές, ο Ικτίνος έκανε τα σχέδια της Ακρόπολης και ο Καλλικράτης είχε την επίβλεψη των έργων. Ο ναός χτίστηκε πάνω στα θεμέλια του προηγούμενου που είχε κτιστεί επί Πεισιστράτου και τον είχαν καταστρέψει οι Πέρσες. Εννέα χρόνια χρειάστηκαν για την ανέγερση του ναού.
Όλα όσα έχουν ανακαλυφθεί για τον ναό αυτό, ίσως όμως και άλλα κρυμμένα από το πέπλο του χρόνου, μαρτυρούν ότι οι δημιουργοί του Παρθενώνα κατείχαν ξεχασμένες γνώσεις που τις εφάρμοσαν στην κατασκευή του. Ο Ικτίνος και ο Καλλικράτης κατασκεύασαν το ναό με ασύλληπτες λεπτομέρειες και με αυτό τον τρόπο τον μετέτρεψαν σε έναν οργανισμό παλλόμενο από εσωτερική ζωή.

Έτσι οι κίονες του Παρθενώνα δεν είναι κάθετοι, αλλά αν προεκταθούν νοητά προς τα επάνω, συναντιούνται στα 1852 μέτρα, σχηματίζοντας μια νοητή πυραμίδα, η κορυφή της οποίας βρίσκεται ακριβώς πάνω από το σημείο που ήταν τοποθετημένο το κεφάλι του αγάλματος της Αθηνάς. Κατά περίεργο επίσης τρόπο, ο όγκος της πυραμίδας αυτής είναι ο μισός της μεγάλης πυραμίδας της Αιγύπτου, 45.000.000 ελληνικά κυβικά πόδια.
Για να πετύχουν οι αρχιτέκτονες τις καμπυλώσεις αυτές, δεν μπορούσε κανένας λίθος του ναού να έχει κανονικό ορθογώνιο σχήμα. Αντιθέτως, σχεδόν κάθε λίθος έχει εντελώς δικό του σχήμα και μοναδική θέση μέσα στο σύνολο, γιατί οι καμπυλώσεις και οι κλίσεις δημιουργούσαν διαφορετικές γωνίες και επιφάνειες σε κάθε σημείο του κτιρίου. Για να επιτευχθεί λοιπόν μία τέτοια κατασκευή ήταν απαραίτητος ο τέλειος υπολογισμός του κάθε μέλους, αλλά και η μαθηματικά ακριβέστατη εκτέλεση.
Επίσης, οι γωνιακοί κίονες είχαν ελάχιστα μεγαλύτερη διάμετρο από τους άλλους. Οι μετόπες έδιδαν την εντύπωση του τετραγώνου, κι όμως είχαν κάποιες καμπύλες που εξουδετέρωναν τις οπτικές απάτες, γιατί διαφορετικά δεν θα υπήρχε η οπτική αρμονία. Αυτές οι προσαρμογές απαιτούσαν πολύ υψηλές γνώσεις μαθηματικών και οπτικής, σε μια τέλεια ένωση με την Τέχνη.
Επίσης, στο σχέδιο του Παρθενώνα δεν υπάρχει καμία ευθεία γραμμή. Παντού συναντάμε απαλές καμπύλες. Επίσης στην πρόσθια (μπροστινή) όψη ισχύει: πλάτος = φ χ ύψος (όπου φ είναι ο αριθμός της χρυσής τομής), ενώ στις αναλογίες του ναού συναντάμε και τη σχέση α/2α+1. Το οπτικό αποτέλεσμα είναι εκτός από αρμονικό πολλές φορές και απροσδόκητο, μιας και ο Παρθενώνας καταφέρνει να δείχνει εντυπωσιακά μεγαλύτερος από το πραγματικό του μέγεθος, χωρίς όμως να βαραίνει το χώρο.
Αξιοσημείωτο είναι ότι υπάρχουν πλήθος ενδείξεων μη συμπαγούς θεμελίωσης του ναού σε βάθος 11 μέτρων με σημαντικό ίσως υπόγειο τμήμα ή και θάλαμο.