Ρωμαϊκή αυτοκρατορία Α!

Η βασική πηγή που μας πληροφορεί για τη συγκρότηση των επαρχιών της Αυτοκρατορίας, την εποχή εκείνη, είναι η Notitia dignitatum, ένας επίσημος πίνακας των αυλικών και των πολιτικών και στρατιωτικών αρχών, που περιέχει επίσης έναν κατάλογο των επαρχιών. Όπως φαίνεται από την επιστημονική έρευνα, αυτός ο -χωρίς χρονολογία- πίνακας αφορά τον 5ο αιώνα και επομένως περιέχει και τις μεταρρυθμίσεις εκείνες που έκαναν οι διάδοχοι του Διοκλητιανού στη διοίκηση των επαρχιών. Η Notitia dignitatum αναφέρει 120 επαρχίες. Άλλοι πίνακες αμφιβόλου χρονολογίας αναφέρουν λιγότερες επαρχίες.

Δεν γνωρίζουμε πολλές λεπτομέρειες για τις μεταρρυθμίσεις τού Διοκλητιανού, λόγω του ότι δεν έχουμε σχετικές επίσημες πληροφορίες. Πάντως είναι βέβαιο ότι ο Διοκλητιανός -επιθυμώντας να ασφαλισθεί από κάθε περιπλοκή- απομόνωσε, αυστηρά, τη στρατιωτική από την πολιτική εξουσία. Από την εποχή εκείνη και έπειτα οι διοικητές των επαρχιών είχαν μόνον πολιτική και δικαστική εξουσία. Οι μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού επηρέασαν κυρίως την Ιταλία, που από μια ηγετική περιοχή που ήταν έγινε μια απλή επαρχία. Οι διοικητικές μεταρρυθμίσεις είχαν επίσης ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πολλών νέων αξιωμάτων και μιας πολύπλοκης γραφειοκρατίας, με αυστηρή υπόταξη των κατωτέρων αξιωματούχων στους ανωτέρους τους.

Ο Μέγας Κωνσταντίνος συνέχισε και διεύρυνε αργότερα την αναδιοργάνωση της Αυτοκρατορίας, την οποία είχε εγκαινιάσει ο Διοκλητιανός. Έτσι τα κύρια χαρακτηριστικά των μεταρρυθμίσεων του Διοκλητιανού και του Κωνσταντίνου ήταν η οριστική εγκαθίδρυση της απόλυτης μοναρχίας και ο αυστηρός διαχωρισμός της στρατιωτικής από την πολιτική εξουσία, με αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας μεγάλης και πολύπλοκης γραφειοκρατίας. Κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής Περιόδου, το πρώτο χαρακτηριστικό διατηρήθηκε, ενώ το δεύτερο υπέστη πολλές αλλαγές λόγω των τάσεων συγκεντρώσεως της στρατιωτικής και της πολιτικής εξουσίας στα ίδια χέρια.

Τα πολυάριθμα αξιώματα και οι τίτλοι διατηρήθηκαν στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ενώ το γραφειοκρατικό σύστημα ίσχυσε μέχρι τα τελευταία χρόνια της Αυτοκρατορίας, αν και εν τω μεταξύ έγιναν πολλές αλλαγές στις υπηρεσίες και στους τίτλους των αξιωματούχων, οι οποίοι -οι περισσότεροι- άλλαξαν για να γίνουν από Λατινικοί Ελληνικοί. Πολλά αξιώματα έχασαν την ουσιαστική τους αξία και έμειναν απλοί τίτλοι, ενώ, αργότερα, δημιουργήθηκαν νέα. Ένας αξιόλογος παράγοντας, που επηρέασε την ιστορία της Αυτοκρατορίας -τον 4ο αιώνα- υπήρξε η βαθμιαία κάθοδος των Βαρβάρων, δηλαδή των Γερμανών (Γότθων).

Ο Μέγας Κωνσταντίνος πέθανε το 337 μ.Χ. Τόσο το έργο του όσο και ο ίδιος, έτυχαν μιας σπάνιας και ειλικρινούς εκτιμήσεως από πολλές πλευρές. Η Ρωμαϊκή Σύγκλητος -όπως αναφέρει ο ιστορικός τού 4ου αιώνα Ευτρόπιος- Θεοποίησε τον Κωνσταντίνο, η ιστορία τον ονομάζει «Μέγα» και η Εκκλησία τον ανακήρυξε Άγιο και «Ισαπόστoλo». Οι σύγχρονοι ιστορικοί τον παρομοιάζουν με τον Πέτρο της Ρωσίας και τον Ναπολέοντα. Ο Καισαρείας Ευσέβιος έγραψε τον «Πανηγυρικό του Κωνσταντίνου», με σκοπό να δοξολογήσει τον θρίαμβο του Χριστιανισμού, που έθεσε τέρμα στα δημιουργήματα του Σατανά, στους ψεύτικους θεούς και που κατέστρεψε τα ειδωλολατρικά κράτη.

«Ένας Θεός -γράφει- κηρύχθηκε σε όλη την ανθρωπότητα, ενώ συγχρόνως αναπτύχθηκε μια παγκόσμια δύναμη, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ακριβώς την ίδια εποχή, με πίστη στον ίδιο Θεό, σαν δύο πηγές ευλογίας, παρουσιάστηκαν, για το καλό των ανθρώπων, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και η Χριστιανική ευσέβεια. Δύο παντοδύναμες δυνάμεις, ξεκινώντας από το ίδιο σημείο, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και ο Χριστιανισμός, δάμασαν και συμβίβασαν όλα αυτά τα αντίθετα στοιχεία».