Ρωμαϊκή αυτοκρατορία Β!
Η ΡΩΜΑΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ » Ρωμαϊκή αυτοκρατορία Β!
Για τούτο θεώρησε απαραίτητο να μεταρρυθμίσει και να μεταβάλει την ειδωλολατρία κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να δημιουργηθεί ένας οργανισμός ικανός να πολεμήσει τη Χριστιανική Εκκλησία. Για τον σκοπό αυτό δανείστηκε πολλά στοιχεία από την οργάνωση των Χριστιανών, την οποία γνώριζε πολύ καλά. Έτσι, οργάνωσε τους ειδωλολάτρες ιερείς σύμφωνα με τις αρχές και την ιεραρχία της Χριστιανικής Εκκλησίας, διαρρύθμισε το εσωτερικό των ναών σύμφωνα με τα πρότυπα των Χριστιανικών, υποχρέωσε τους ειδωλολάτρες να παρακολουθούν μαθήματα και να διαβάζουν καθετί το σχετικό με τα Ελληνικά μυστήρια (κατ' αντιστοιχία με τα Χριστιανικά κηρύγματα).
Εισήγαγε ύμνους στη λατρεία, απαιτούσε άψογο τρόπο ζωής από τους ιερείς και καθιέρωσε τον αφορισμό και άλλες ποινές. Με άλλα λόγια, ο Ιουλιανός, έχοντας σκοπό να αναζωογονήσει την ειδωλολατρία, κατέφυγε σε κάτι, το οποίο περιφρονούσε υπερβολικά. Ο αριθμός των ζώων που θυσιάζονταν στους βωμούς ήταν τόσο μεγάλος, ώστε προκαλούσε τους αστεϊσμούς και αυτών ακόμη των ειδωλολατρών. Ο ίδιος ο Αυτοκράτορας συμμετείχε στην προσφορά των θυσιών και δεν ντρεπόταν να κάνει και την πιο ταπεινή χειρωναξία που μπορούσαν να απαιτήσουν οι γιορτές αυτές.
Όπως αναφέρει ο Λιβάνιος, ο Αυτοκράτορας έτρεχε γύρω από τον βωμό, άναβε τη φωτιά, έπιανε το μαχαίρι και έσφαζε τα πουλιά, ξέροντας καθετί το σχετικό με τα εντόσθιά τους. Λόγω του μεγάλου αριθμού των ζώων που χρησιμοποιούνταν για τις θυσίες, έγινε πάλι επίκαιρο το επίγραμμα που είχε κάποτε χρησιμοποιηθεί για τον φιλόσοφο Αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο και σύμφωνα με το οποίο τα κτήνη απευθύνονται στον Μάρκο Καίσαρα και του λένε ότι εάν νικήσει θα χαθούν. Ο θρίαμβος. αυτός της ειδωλολατρίας οπωσδήποτε επηρέασε πολύ τη θέση των Χριστιανών στην Αυτοκρατορία. Στην αρχή φάνηκε ότι ο Χριστιανισμός δεν αντιμετώπιζε καμιά σοβαρή απειλή.
Ο Ιουλιανός είχε προσκαλέσει στα ανάκτορα τους ηγέτες των διαφόρων θεολογικών τάσεων και τους οπαδούς τους και τους ανήγγειλε ότι τώρα πια που οι πολιτικές διαμάχες είχαν σταματήσει, ο καθένας μπορούσε ν' ακολουθήσει τη θρησκεία της επιλογής του, χωρίς κανένα εμπόδιο ή φόβο. Έτσι, μια από τις πρώτες ενέργειες του Ιουλιανού υπήρξε και το διάταγμα για την καθιέρωση της θρησκευτικής ανοχής. Μερικές φορές μάλιστα, όταν οι Χριστιανοί άρχιζαν να φιλονικούν μπροστά στον Αυτοκράτορα, εκείνος τούς μιλούσε χρησιμοποιώντας τα λόγια τού Μάρκου Αυρηλίου, «Ακούστε εμένα, τον οποίο πρόσεξαν οι Γερμανοί και οι Φράγκοι».
Αμέσως δε μετά την άνοδό του στον θρόνο ο Ιουλιανός ανακάλεσε πίσω από την εξορία όλους τους επισκόπους που είχαν εξορισθεί από τον Κωνστάντιο και τους επέστρεψε τις περιουσίες τους χωρίς να λάβει υπ' όψιν του τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Επειδή όμως οι θρησκευτικοί αυτοί ηγέτες, που γύρισαν από την εξορία, ανήκαν σε διαφορετικές θρησκευτικές τάσεις, ενώ συγχρόνως είχαν διαμορφώσει σταθερές και αγεφύρωτες πεποιθήσεις, δεν μπορούσαν να ζήσουν ειρηνικά και γρήγορα ενεπλάκησαν σε σοβαρές έριδες. Ο Ιουλιανός είχε προφανώς υπολογίσει σε μια τέτοια εξέλιξη.
Αν και φαινομενικά είχε παραχωρήσει θρησκευτικές ελευθερίες σε όλους, ξέροντας καλά την ψυχολογία των Χριστιανών, γνώριζε ότι θα ξεσπούσε ανάμεσά τους διχόνοια και ότι μια διηρημένη Εκκλησία δεν μπορούσε να είναι επικίνδυνη για τους ειδωλολάτρες. Συγχρόνως ο Αυτοκράτορας έδινε πολλά προνόμια σε όλους όσοι αποφάσιζαν ν' απαρνηθούν τον Χριστιανισμό, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα να σημειωθούν πολλές περιπτώσεις αποστασίας. Ο Άγιος Ιερώνυμος ονόμαζε αυτή την τακτική του Ιουλιανού «ευγενικό διωγμό, ο οποίος είλκυε -παρά εξανάγκαζε- τον λαό να συμμετάσχει στην προσφορά των θυσιών».
Συγχρόνως οι Χριστιανοί αντικαταστάθηκαν με ειδωλολάτρες στις πολιτικές και στρατιωτικές θέσεις που κατείχαν πριν. Το φημισμένο λάβαρο του Κωνσταντίνου, που χρησίμευε για σημαία του στρατού, καταργήθηκε και οι λαμπεροί σταυροί που ήταν χαραγμένοι στις ασπίδες των στρατιωτών, αντικαταστάθηκαν με ειδωλολατρικά σύμβολα. Αλλά το πιο σοβαρό χτύπημα εναντίον του Χριστιανισμού υπήρξε η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Το πρώτο διάταγμα ήταν σχετικό με τον διορισμό καθηγητών στις κυριότερες πόλεις της Αυτοκρατορίας. Οι υποψήφιοι έπρεπε να εκλεγούν από τις πόλεις, αλλά κάθε εκλογή έπρεπε να εγκριθεί, τελικά, από τον ίδιο τον Αυτοκράτορα.
Ο οποίος μπορούσε να μην επικυρώσει την εκλογή των καθηγητών που τού ήταν ανεπιθύμητοι, ενώ προηγουμένως ο διορισμός των καθηγητών ήταν υπόθεση που αφορούσε μόνο την πόλη. Αλλά ακόμη πιο σημαντικό υπήρξε ένα δεύτερο διάταγμα, το οποίο σώζεται στις επιστολές του Ιουλιανού. Το διάταγμα αυτό όριζε ότι «Όλοι όσοι διδάσκουν τους άλλους, πρέπει να είναι άνθρωποι έντιμοι και να μην κρύβουν μέσα τους σκέψεις αντίθετες προς το πνεύμα του Κράτους». Με τη φράση δε «Πνεύμα τού Κράτους», το διάταγμα εννοούσε τις προσωπικές ειδωλολατρικές τάσεις του Αυτοκράτορα.
Γενικά, δηλαδή, ο Ιουλιανός θεωρούσε παράλογο άνθρωποι που ερμήνευαν τα έργα του Ομήρου, του Ησιόδου, του Δημοσθένους, του Ηροδότου και άλλων κλασικών συγγραφέων, να μην τιμούν τους θεούς που οι συγγραφείς αυτοί τίμησαν.
«Δίνω εις αυτούς (τους καθηγητές) -έγραφε ο Ιουλιανός- το δικαίωμα εκλογής ή να μην διδάσκουν εκείνο το οποίο δεν θεωρούν θαυμάσιο ή -αν θέλουν να διδάσκουν- να πείθουν τους μαθητές τους ότι ούτε ο Όμηρος ούτε ο Ησίοδος ή άλλοι από τους συγγραφείς που ερμηνεύουν, είναι -όπως τους έχουν παρουσιάσει- ασεβείς, μωροί και πλανημένοι στα θρησκευτικά ζητήματα. Γιατί, εφόσον ζουν και πληρώνονται χάρη στο έργο αυτών των συγγραφέων, κατηγορώντας τους, ομολογούν ότι είναι αδιάντροποι πλεονέκτες, που για λίγες δραχμές μπορούν να ανεχθούν το καθετί.
Είναι αλήθεια ότι μέχρι τώρα πολλοί μπορούσαν να συγχωρηθούν γιατί δεν πήγαιναν στους ναούς, εφόσον ο φόβος ανάγκαζε τους ανθρώπους να κρύβουν τις αληθινές τους θρησκευτικές πεποιθήσεις. Αλλά τώρα που ο Θεός μας χάρισε την ελευθερία, μου φαίνεται παράλογο να υπάρχουν άνθρωποι, οι οποίοι διδάσκουν κάτι, το οποίο δεν πιστεύουν. Αν όμως πιστεύουν ότι αυτοί τους οποίους ερμηνεύουν και χάρη στους οποίους έχουν τη θέση που έχουν, ήταν σοφοί άνθρωποι, ας τους μιμηθούν πρώτοι, δείχνοντας την ευσέβειά τους προς τους θεούς.
Εάν εν τούτοις πιστεύουν ότι οι συγγραφείς αυτοί έχουν λάθος στις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, τότε ας καταφύγουν στις εκκλησίες για να εξηγήσουν τον Ματθαίο και τον Λουκά. Αυτή είναι η γενική εντολή για τους διδασκάλους των θρησκευτικών και των άλλων μαθημάτων. Αν και καλύτερα θα ήταν να τούς θεραπεύσουμε, παρά τη θέλησή τους, όπως κανείς θεραπεύει έναν τρελό, με τη διαφορά ότι θα δείχναμε κάποια επιείκεια για το είδος αυτό της ασθενείας. Γιατί θα πρέπει, νομίζω, να διδάξουμε και όχι να τιμωρήσουμε τους παράφρονες». Ο Αμμιανός Μαρκελλίνος, φίλος και σύντροφος του Ιουλιανού στις εκστρατείες του, εξηγεί το διάταγμα αυτό ως εξής:
«Ο Ιουλιανός απαγόρευσε στους Χριστιανούς δασκάλους να διδάσκουν μέχρις ότου προσφέρουν λατρεία στους Θεούς», μέχρι δηλαδή να γίνουν ειδωλολάτρες. Βάσει ορισμένων παρατηρήσεων συγχρόνων του Ιουλιανού Χριστιανών συγγραφέων, μερικοί υποθέτουν ότι ο Αυτοκράτορας εξέδωσε και δεύτερο διάταγμα, με το οποίο απαγόρευσε στους Χριστιανούς όχι μόνο να διδάσκουν αλλά και να παρακολουθούν μαθήματα στα δημόσια σχολεία. Ο Άγιος Αυγουστίνος γράφει σχετικά: «Και μήπως ο Ιουλιανός δεν καταδίωξε την Εκκλησία, απαγορεύοντας στους Χριστιανούς να διδάσκουν και να μελετούν τις ελευθέριες τέχνες (lίberales litteras)».
Το κείμενο όμως του δεύτερου διατάγματος δεν έχει διασωθεί, αν και είναι πιθανόν τέτοιο διάταγμα να μην εκδόθηκε ποτέ, εφόσον και το πρώτο διάταγμα ακόμη, το οποίο απαγόρευε στους Χριστιανούς να διδάσκουν, είχε ως έμμεσο αποτέλεσμα τον περιορισμό των σπουδών. Μετά τη δημοσίευση του διατάγματος, οι Χριστιανοί μπορούσαν να στέλνουν τα παιδιά τους σε σχολεία όπου υπήρχε μόνον ειδωλολατρική διδασκαλία, πράγμα που ανάγκασε τους περισσότερους να μην στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο, από φόβο μήπως αυτά, μετά από μία ή δύο γενεές, επιστρέψουν στην ειδωλολατρία.
Αφ' ετέρου όμως, τα παιδιά των Χριστιανών, μη παίρνοντας μια γενική αγωγή, ήταν, από πλευράς μόρφωσης, κατώτερα των ειδωλολατρών. Το διάταγμα τού Ιουλιανού λοιπόν -έστω και ένα- είχε μεγάλη σημασία για τους Χριστιανούς, γιατί εγκυμονούσε έναν μεγάλο κίνδυνο για το μέλλον της Χριστιανοσύνης. Δίκαια ο Γίββων παρατηρεί ότι «ενώ είχε απαγορευθεί επισήμως στους Χριστιανούς να διδάσκουν, τούς είχε απαγορευθεί επίσης, ανεπισήμως, και η μόρφωση, εφόσον (για λόγους ηθικής τάξεως) δεν μπορούσαν να πηγαίνουν στα ειδωλολατρικά σχολεία». Οι περισσότεροι από τους Χριστιανούς δασκάλους προτίμησαν να εγκαταλείψουν το επάγγελμά τους παρά να γυρίσουν πίσω στην ειδωλολατρία.
Και ανάμεσα στους ειδωλολάτρες ακόμη υπήρξε μια ποικιλία απόψεων σχετικά με το διάταγμα του Ιουλιανού. Ο ειδωλολάτρης συγγραφέας Αμμιανός Μαρκελλίνος π.χ. γράφει σχετικά ότι: «Η απαγόρευση στους Χριστιανούς καθηγητές να διδάσκουν τη ρητορική υπήρξε μια πράξη σκληρή, που αξίζει να ταφεί μέσα στην αιώνια σιωπή». Ενδιαφέρον είναι να σημειώσουμε πώς αντέδρασαν στο διάταγμα οι Χριστιανοί. Μερικοί, με αφέλεια, χάρηκαν γιατί ο Αυτοκράτορας έκανε πιο δύσκολη τη σπουδή, εκ μέρους των Χριστιανών, των ειδωλολατρών συγγραφέων.
Για να αντικαταστήσουν την απαγορευμένη παγανιστική φιλολογία, οι Χριστιανοί συγγραφείς της περιόδου αυτής -κυρίως δε ο Απολλινάριος ο πρεσβύτερος και ο γιος του Απολλινάριος ο νεώτερος- σκέφθηκαν να δημιουργήσουν νέα, δικής τους εμπνεύσεως, φιλολογία για σχολική χρήση. Για τον σκοπό αυτό μετέφρασαν τους ψαλμούς σε μορφή όμοια με των ωδών του Πινδάρου, απέδωσαν την Πεντάτευχο του Μωυσή με εξάμετρο και έγραψαν τα Ευαγγέλια στο ύφος των διαλόγων του Πλάτωνος. Από αυτή την παραγωγή, που ασφαλώς δεν θα είχε να επιδείξει καλλιτεχνική αξία, δεν έχει τίποτα διασωθεί. Χάθηκε μετά τον θάνατο τού Ιουλιανού, όταν το διάταγμά του είχε χάσει την ισχύ του.
Το καλοκαίρι τού 362 ο Ιουλιανός έκανε ένα ταξίδι στις ανατολικές επαρχίες και σταμάτησε στην Αντιόχεια, όπου ο λαός, όπως λέει ο ίδιος ο Ιουλιανός, «είχε προτιμήσει την αθεΐα», δηλαδή τον Χριστιανισμό. Η υπεροχή αυτή των Χριστιανών εξηγεί γιατί κατά τη διάρκεια της θριαμβικής επίσημης δεξιώσεως του Αυτοκράτορα στην Αντιόχεια, ήταν αισθητή, και μερικές στιγμές έκδηλη, μια ψυχρότητα και κάποιο μίσος ακόμη. Η παραμονή του Ιουλιανού στην Αντιόχεια υπήρξε σημαντική, γιατί τον έπεισε πόσο δύσκολο, αν όχι αδύνατο, ήταν να αναζωογονηθεί η ειδωλολατρία. Η πρωτεύουσα της Συρίας έμεινε τελείως ασυγκίνητη από τις θρησκευτικές προτιμήσεις του μεγάλου επισκέπτη της.
Ο Ιουλιανός διηγείται την επίσκεψή του αυτή στο σατιρικό του έργο ''Mισoπώγων''. Κατά τη διάρκεια μιας σπουδαίας ειδωλολατρικής εορτής, περίμενε να δει στον ναό του Απόλλωνος -στη Δάφνη, προάστιο της Αντιοχείας- πολλούς ανθρώπους, ζώα για θυσία, σπονδές, θυμιάματα και άλλα χαρακτηριστικά μιας ειδωλολατρικής εορτής. Όταν μπήκε όμως στον ναό, με μεγάλη έκπληξη, είδε μόνο έναν ιερέα και μία χήνα μόνο για θυσία. Ο Ιουλιανός περιγράφει το γεγονός ως εξής:
«Τον δέκατο μήνα υπάρχει μια εορτή, την οποία καθιέρωσαν οι πρόγονοί σας προς τιμήν τού θεού Απόλλωνος, και ήταν καθήκον σας να επισκέφθητε τη Δάφνη. Φαντάστηκα, με το μυαλό μου, τη μεγαλοπρέπεια της εορτής, σαν ένας άνθρωπος που βλέπει κάποιο όραμα. Φαντάστηκα ζώα για θυσίες, σπονδές, θυμιάματα, χορωδίες και τους νέους της πόλεως ντυμένους στα λευκά γύρω από τον βωμό, με τις ψυχές τους γεμάτες από ευσέβεια και αγιότητα.
Αλλά όταν μπήκα στον ναό δεν βρήκα ούτε θυμίαμα, ούτε καν ένα ζώο για θυσία. Για μια στιγμή απόρησα και νόμισα ότι ακόμη ήμουν έξω και ότι, τιμώντας με, περιμένατε το σύνθημά μου. Αλλά όταν ρώτησα ποια θα ήταν η θυσία, την οποία προσέφερε η πόλη στον Θεό, ο ιερέας απάντησε: "Έφερα μαζί μου από το σπίτι μου μια χήνα να την προσφέρω στον θεό, γιατί η πόλη αυτή τη φορά δεν έκανε καμιά σχετική προετοιμασία"».
