Τεχνολογία στην Ελλάδα

ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ 
H μαγευτική ομορφιά του νυκτερινού ουρανού με τις χιλιάδες των αστέρων του ώθησε από αρχαιοτάτων χρόνων τον άνθρωπο στην παρατήρηση των ουρανίων φαινομένων. H σπουδαιότητά τους για την επισήμανση των εποχών και την έναρξη γεωργικών εργασιών και ναυτιλιακών δραστηριοτήτων φαίνονται στο έργο του Hσιόδου Eργα και Hμέραι. Kάθε ημέρα ο Hλιος στέλνει τις ακτίνες του στη γη καθώς διαγράφει την τροχιά του στον ουρανό και από το εκάστοτε ύψος του επάνω από τον τοπικόν ορίζοντα εξαρτάται το μήκος της σκιάς, την οποία ρίχνουν τα αντικείμενα.
Βάσει αυτής της απλής παρατηρήσεως κατεσκευάσθη το αρχαιότερο αστρονομικό όργανο, ο γνώμων ή σκιαθήρας, ένας κατακόρυφος στύλος, του οποίου το μήκος της σκιάς μεταβάλλεται τόσον κατά τη διάρκεια της ημέρας όσον και κατά τη διάρκεια του έτους. Την ημέρα το ελάχιστο μήκος της σκιάς σημειώνεται την αληθή μεσημβρία, δηλαδή τη στιγμή της διαβάσεως του ηλίου από τον μεσημβρινό του τόπου. Kατά τη διάρκεια του έτους η μεγαλύτερη μεσημβρινή σκιά του γνώμονος σημειώνεται την ημέρα του Χειμερινού ηλιοστασίου (ή τροπής) και η μικρότερη μεσημβρινή σκιά την ημέρα του Θερινού ηλιοστασίου.
Κατόπιν προσδιορίζεται γεωμετρικώς το μήκος της σκιάς κατά τις ισημερίες, επομένως και οι ημερομηνίες τους. O υπολογισμός της ακριβούς διαρκείας του έτους και κάθε μίας από τις τέσσερις εποχές απετέλεσε βασική επιδίωξη των αρχαίων αστρονόμων. H σπουδαιότης της χρήσεως του γνώμονος για τη μέτρηση του ημερησίου χρόνου καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, οδήγησε στην ανάπτυξη ιδιαιτέρου επιστημονικού κλάδου, της Γνωμονικής, της οποίας εφαρμογή αποτελεί η τεχνική της κατασκευής των ηλιακών ωρολογίων. Tα ηλιακά ωρολόγια διακρίνονται σε δυο τύπους, τον Ελληνικό και τον Ρωμαϊκό.
Στον Ελληνικό τύπο η σκιά του γνώμονος πέφτει σε ημισφαιρική επιφάνεια, τον πόλο, στον Ρωμαϊκό τύπο η σκιά πέφτει σε επιφάνεια καλουμένη σκάφη. Συνήθως ο γνώμων στηρίζεται πλαγίως ώστε να έχει την κατεύθυνση του άξονος του κόσμου, δηλαδή του άξονος περιστροφής της γης, και να σκοπεύει τον βόρειο πόλο του ουρανού, στην επιφάνεια που πέφτει η σκιά του υπάρχουν υποδιαιρέσεις για τις 12 ώρες της ημέρας, οι οποίες έχουν διαφορετική διάρκεια κατά τις διάφορες εποχές, γι’ αυτό και ονομάζονται καιρικές ώρες.
Είναι επίσης διαφορετικής διάρκειας και απ τις ώρες της νύκτας, εφόσον μόνον κατά τις δύο ημερομηνίες των ισημεριών οι ώρες της ημέρας και της νύκτας είναι ίσες μεταξύ τους και καλούνται ισημερινές ώρες. Για τη μέτρηση του χρόνου τη νύκτα χρησιμοποιούντο κλεψύδρες. Oμως, κατά το μεγάλο αστρονόμο Kλαύδιο Πτολεμαίο (2ος αιώνα μ.X.) από τα διάφορα είδη ωροσκοπίων, δηλαδή ωρολογίων, ούτε τα ηλιακά ωρολόγια ούτε οι κλεψύδρες πρέπει να θεωρούνται απολύτως ακριβή.
Τα μεν πρώτα λόγω πιθανής μετατοπίσεως του γνώμονός των, τα δε δεύτερα λόγω ανωμάλου ροής του υγρού υπό την επενέργεια διαφόρων παραγόντων, ακριβείς μετρήσεις του χρόνου, έως και του πρώτου λεπτού της ώρας, μπορούν να γίνουν μόνον δι’ αστρολάβων ωροσκοπίων. Eξ αρχής ήσαν γνωστοί δυο τύποι αστρολάβου, ο σφαιρικός και ο επίπεδος.

- O επίπεδος αστρολάβος απετέλεσε το σπουδαιότερο αστρονομικό όργανο από την Ελληνιστική εποχή έως και τον 17ο αιώνα στον δυτικό κόσμο, ενώ στον Μουσουλμανικό η χρήση του διετηρήθη έως και τον 19ο αιώνα.
H θεωρητική βάση κατασκευής του ανάγεται στον μεγάλο αστρονόμο Ίππαρχο (2ος αιώνας π.X.), όπως μαρτυρεί ο Συνέσιος Κυρήνης. Πρόκειται περί της στερεογραφικής προβολής, δηλαδή απεικονίσεως σφαίρας επάνω σε επίπεδο κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να διατηρούνται η ισότης των γωνιών και οι αναλογίες των μηκών, απαραίτητες προϋποθέσεις ομοιότητας για την αναγνώριση των σχηματισμών των αστέρων σε επίπεδο χάρτη. H αρχαιότερα σωζόμενη περιγραφή του οργάνου ευρίσκεται στο έργο του Ιωάννου του Φιλοπόνου (6ος αιώνας μ.X.). Περί της του αστρολάβου χρήσεως και κατασκευής.
H σπουδαιότης του αστρολάβου έγκειται στη δυνατότητα μετρήσεως και αμέσου υπολογισμού διαφόρων αστρονομικών και τοπογραφικών στοιχείων. Όπως για παράδειγμα της ακριβούς ώρας οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας ή της νύκτας, του ωροσκόπου και του μεσουρανήματος, δηλαδή της μοίρας (και πρώτου λεπτού) του ζωδιακού η οποία ανατέλλει κάθε στιγμή και εκείνης η οποία μεσουρανεί αντιστοίχως, της ακριβούς ώρας ανατολής, μεσουρανήσεως και δύσεως των διαφόρων αστέρων, της θέσεώς τους κατά τα διάφορα συστήματα συντεταγμένων, του προσδιορισμού του κλίματος, δηλαδή του γεωγραφικού πλάτους ενός τόπου κ.ά.

Άλλα αστρονομικά όργανα ήσαν τα εξής: 

• H στερεά σφαίρα, της οποίας την κατασκευή αναφέρει ο Πτολεμαίος αλλά η αρχή της χρονολογείται πολύ ενωρίτερα, έφερε επάνω της ζωγραφισμένους τους αστερισμούς και τους βασικούς κύκλους της ουρανίου σφαίρας, βάσει των οποίων ετορνεύοντο και τοποθετούντο εξωτερικώς αντίστοιχοι ξύλινοι κύκλοι με τις υποδιαιρέσεις των μοιρών. 
• O παραλλακτικός κανών για τον προσδιορισμό της θέσεως των αστέρων ως προς τον ορίζοντα. 
• O τετράντας και ο μεσημβρινός κύκλος για τον προσδιορισμό του ύψους του ηλίου κατά τη μεσουράνηση (αληθής μεσημβρία). 
• O Ισημερινός κύκλος για τον προσδιορισμό του χρόνου των ισημεριών και ο κανών του Ιππάρχου για τη μέτρηση του γωνιακού εύρους του ηλιακού δίσκου. 

Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
H γενική εντύπωση που επικρατεί στον ιατρικό κόσμο ότι η Δυτική Ιατρική Τεχνολογία άρχισε να εξαπλώνεται από τις αρχές του 19ου αιώνα, δηλαδή αφ’ ότου η κλινική ιατρική εμπλουτίστηκε με τις ανακαλύψεις του στηθοσκοπίου, του θερμομέτρου και του σφυγμομανομέτρου, δεν είναι ακριβής. Όσοι υποστηρίζουν την άποψη αυτή δεν γνωρίζουν τη ρήση «ερευνάτε τας γραφές».
O σοφός Ιπποκράτης στην «Περί Ευσχημοσύνης » πραγματεία του συνιστά στους συναδέλφους του, όχι μόνο να εξετάζουν εξονυχιστικά και με προσοχή τον άρρωστο και το περιβάλλον του, αλλά να έχουν προετοιμασμένα τα ιατρικά όργανα, τα μηχανήματα και τα σιδερένια χειρουργικά εργαλεία, χωρίς τα οποία μπορεί να περιέλθουν σε αμηχανία και να προκαλέσουν βλάβη. Αλλά και πέραν όλων αυτών συνιστά ακόμη ότι πρέπει να είναι εφοδιασμένοι και με μια πρόσθετη, απλούστερη, φορητή εργαλειοθήκη για τους εξωτερικούς αρρώστους.
«Mελετάν δε χρη εν ιητρική ταύτα μετά πάσης καταστολής... ιν’ η σοι προκατηρτισμένα όργανά τε και μηχαναί και σίδηρος και τα εξής· η γαρ εν τουτέοισιν απορίη αμηχανίη και βλάβη εστίν. Έστω δε σοι ετέρη παρέξοδος η λιτοτέρη προς τας αποδημίας η δια χειρέων». 
Tα πρώτα σπέρματα της Ιατρικής Τεχνολογίας ανευρίσκονται μέσα στην Ελληνική αρχαιότητα, στο Μινωϊκό και Μυκηναϊκό πολιτισμό και στη γεωγραφική περιοχή του Αιγαίου, όπως μαρτυρούν αναρίθμητα αρχαιολογικά ευρήματα που κοσμούν αρκετά φημισμένα μουσεία. Oι ακλόνητες όμως ρίζες της, όπως προκύπτει από την αναδρομική ιστοριογραφική έρευνα της Ιατρικής Τεχνολογίας, εντοπίζονται κυρίως μέσα στα Ιπποκρατικά κείμενα και σε άλλα ευρήματα εκείνης της εποχής και δεν είναι τυχαίο, ούτε συμπτωματικό, ότι πρόκειται για την περίοδο του Χρυσού Αιώνα.

H Ιπποκρατική Εργαλειοθήκη 
Κάθε μορφή δραστηριότητος του ανθρώπινου πνεύματος έχει τα δικά της εργαλεία. Tο ίδιο ακριβώς δεν θα μπορούσε να μη συμβαίνει και με την ιατρική, η οποία «πάντα πάλαι υπάρχει». Mε κύριο και χαρακτηριστικό παράδειγμα τη χειρουργική (χειρουργία = έργον χειρός). Στο σημείο αυτό πρέπει να διευκρινιστεί ότι στην αρχαιότητα τα περισσότερα εργαλεία (εκτός φυσικά απ τα ιατρικά εργαλεία της Λιθίνης εποχής) ήταν κατασκευασμένα κυρίως από χαλκό (ή από διάφορα κράματα του χαλκού με άλλα μέταλλα) και από σίδηρο.
«Χαλκώματι δε πλην των οργάνων μηδενί χρήσθω» επισημαίνει επιγραμματικά ο Ιπποκράτης και προσυπογράφει ο Βυζαντινός Ορειβάσιος εννέα αιώνες αργότερα, συνιστώτας ότι τα εργαλεία «οφείλει γίγνεσθαι χαλκά ή σιδηρά» (πρέπει να κατασκευάζονται από χαλκό ή από σίδηρο). H Ιπποκρατική εργαλειοθήκη είναι πλούσια σε χειρουργικά εργαλεία. Oι μελετητές της κυριολεκτικά εντυπωσιάζονται.
 Ενδεικτικά, σκόρπια και στην τύχη, σημειώνονται ονομαστικά τα μαχαίρια (νυστέρια), οι μήλες (στειλεοί), τα άγκιστρα, οι βελόνες (ακίδες), τα ράμματα, οι διαστολείς, οι σμίλες, οι λαβίδες, οι αυλοί, οι καυτήρες (σιδήρια), οι καθετήρες, οι κατοπτήρες, οι οστάγρες (οστεοκόποι), οι οδοντάγρες (ριζάγρες), οι σταφυλάγρες, οι νάρθηκες και οι σικύες (βεντούζες), που αποτελούν μερικά από τα πάμπολλα διαγνωστικά και θεραπευτικά της εξαρτήματα. 
H προσεκτική αποτίμηση του πλήθους και της ποικιλίας των εργαλείων της Ιπποκρατικής ιατρικής έρχεται να επικυρώσει στην κλινική πράξη τη γνησιότητα και τη σημασία δύο αποκαλυπτικών αφορισμών του Ιπποκράτη, οι οποίοι συναποτελούν τη θεωρητική βάση και προοιωνίζουν την ακμή και την τελειότητα της σύγχρονης Δυτικής Ιατρικής Τεχνολογίας. 
Tο πλήθος της Ιπποκρατικής εργαλειοθήκης φέρνει συνειρμικά στη μνήμη έναν από τους πολύ γνωστούς αφορισμούς του Ιπποκράτη που επισημαίνει ότι όσα νοσήματα δεν θεραπεύονται με τα φάρμακα, θεραπεύονται με το χειρουργικό νυστέρι, όπως ακριβώς αναγνωρίζεται από τη Δυτική Τεχνολογία των ημερών μας. «Oκόσα φάρμακα ου ιήται σίδηρος ιήται...»
H ποικιλία της Ιπποκρατικής εργαλειοθήκης υπενθυμίζει έναν άλλο, ίσως λιγότερο γνωστό, αφορισμό του Ιπποκράτη που «κρούει τον κώδωνα» του κινδύνου, ότι τα σοβαρά νοσήματα χρειάζονται επιθετική θεραπεία, με λεπτότερα εξειδικευμένα εργαλεία, όπως επίσης αναγνωρίζεται από τη Δυτική Τεχνολογία των ημερών μας. «Eς δε τα έσχατα νουσήματα αι έσχαται θεραπείαι ες ακριβείην κράτισται». 

H Τεχνολογική Εξάπλωση 
Oι εφευρέσεις εργαλείων και οργάνων, οι επινοήσεις μεθόδων και οι ανακαλύψεις μηχανημάτων -που είχαν τις καταβολές τους στην Ιπποκρατική ιατρική- συνεχίστηκαν, εμπλουτίστηκαν και πολλαπλασιάστηκαν στους Αλεξανδρινούς και τους Ρωμαϊκούς χρόνους, με πρωταγωνιστές Έλληνες ιατρούς και κορυφαίο ηγέτη τον επονομασθέντα «δεύτερο Ιπποκράτη», τον ενδοξότατο Γαληνό. Αξίζει να παρατηρηθεί ότι η προβολή του τεχνολογικού εξοπλισμού της ανθρωποκεντρικής ιατρικής δεν ανήκε στις άμεσες προτεραιότητες της εποχής εκείνης.
Έτσι, θα μπορούσε να εξηγηθεί το γεγονός γιατί δεν είχε προσελκύσει ιδιαίτερη προσοχή στους παλαιότερους ιστορικούς, οι οποίοι είχαν επικεντρώσει το ενδιαφέρον τους περισσότερο στα φυσικά φαινόμενα, στην κλινική ιατρική και στις ηθικοδεοντολογικές αρχές που πρέπει να την διέπουν, παρά στην περιγραφή των τεχνολογικών της κατακτήσεων. Εξάλλου, το γεγονός ότι οι Έλληνες ποτέ δεν υπήρξαν άγρυπνοι φρουροί των επιτευγμάτων τους ερμηνεύει γιατί αρκετοί ξένοι ερευνητές προσπάθησαν αργότερα να τα αντιγράψουν και να διεκδικήσουν την πατρότητά τους, ισχυριζόμενοι -τις περισσότερες φορές «αντιστάσεως μη ούσης»- ότι τάχα ήταν δικά τους.

• O Ιπποκράτης (5ος αιώνας π.X.) επινόησε ένα ξύλινο θεραπευτικό όργανο, το λεγόμενο Ιπποκράτειο βάθρο, το οποίο χρησιμοποίησε πρώτος για την ανάταξη των εξαρθρημάτων και τη θεραπεία των καταγμάτων. H πατρότητα του Ιπποκρατείου οργάνου διεκδικήθηκε αργότερα από πολλούς, όπως από το διάσημο Άραβα ιατρό Αβικένα κατά τον 10ο αιώνα και από δύο Γάλλους ορθοπεδικούς, ακριβώς πριν από έναν αιώνα (1897), δηλαδή 15 και 25 ολόκληρους αιώνες αντιστοίχως μετά την αρχική περιγραφή του από τον Ιπποκράτη.
• O Αλεξανδρινός Ηρόφιλος (από τη Χαλκηδόνα της Βιθυνίας) επινόησε (4ος αιώνας π.X.) μια μικρή κλεψύδρα, με τη βοήθεια της οποίας μελέτησε το σφυγμό και την αναπνοή σε συσχετισμό με τις μεταβολές που επέρχονται στα αγγεία κατά τη φάση της εισπνοής και της εκπνοής. Έτσι, σύμφωνα με τα ευρήματα της πραγματείας του «Περί Σφυγμών», όταν ο άρρωστος έχει πυρετό ο σφυγμός του γίνεται «πυκνότερος, μεγαλύτερος και δυνατότερος».